شدت انرژی یک اصطلاح کاربردی در اقتصاد سنجی است، این اصطلاح در فیزیک نیز به کار می‌رود که به معنی میزان انتشار انرژی در یک شعاع مشخص در یک محیط است.
استفاده از اصطلاح شدت انرژی در بخش اقتصادی به‌منظور نشان دادن میزان کارایی اقتصاد یک کشور می باشد. در ابتدا اصطلاح شدت انرژی برای یک واحد صنعتی به کار می‌رود. و آن عبارتست از واحد انرژی مصرفی به ازای هر واحد تولید. از این اصطلاح برای اقتصاد در سطح کل کشور نیز استفاده می‌شود که حاکی از وضعیت سلامت و روند اقتصاد پایدار یک کشور می‌باشد. بدین منظور از اصطلاح شدت انرژی کل استفاده می شود.
شدت انرژی کل:
شدت انرژی کل عبارتست از مصرف انرژی کل به ازای هر واحد تولید نا خالص داخلی کشور این شاخص معمولا به دو صورت شدت بالا و شدت پایین بیان می‌شود.
- شاخص شدت انرژی بالا: اقتصاد کشور ی که با شاخص شدت انرژی بالا مشخص می شود به مفهوم صرف هزینه بیشتر برای تولید یک واحد ناخالص داخلی( GDP) است.
- شاخص شدت انرژی پایین: به مفهوم استفاده از هزینه کم در تولید هر واحد ناخالص داخلی یک کشور و یا به عبارتی دیگر یعنی استفاده از کار بیشتر برای تولید است.
شاخص شدت انرژی کل برای نشان دادن رشد کارایی انرژی نیز می باشد. بدین ترتیب هدف تعیین شده برای کاهش شاخص شدت انرژی تا سال 2030، کاهش 6/2 درصد به صورت سالیانه می‌باشد.
شدت انرژی مطلوب:
بدین ترتیب برای دستیابی به نرخ شدت انرژی مطلوب دو سناریو تنظیم شده است.
الف- این سناریو شامل سیاست‌های تنظیمی است که دستیابی سریع بهبود شاخص شدت انرژی و همزمان رشد اقتصادی بالایی را در کشورها حاصل می‌نماید. بدین منظور کشورهای آسیایی نرخ کاهش شدت انرژی را 3/3درصدتنظیم کردند. این سناریو کاهش کلی نرخ شدت انرژی را برابر 4/2 درصد برنامه‌ریزی کرده است.
ب- سناریوی دوم سناریوی توسعه پایدار نامیده شده است. نرخ کلی تنظیم شده در این سناریو کاهش شدت انرژی به میزان 3 درصد کاهش در سال‌های 2019 الی 2030 است. بیشترین اهداف تنظیمی از طریق به کارگیری خودروهای برقی در بخش حمل ونقل، بهبود بهره‌وری انرژی در بخش صنعت و هم چنین استفاده از انرژی بسیار قوی مانند برق در بخش ساختمان‌های قدیم وجدید هدف‌گذاری شده است.
شدت انرژی بالای یک کشور به مفهوم بکار گیری تولید صنعتی زیاد در تولید ناخالص داخلی می باشد. کشورهایی با شدت انرژی پایین بدین معنی است که از کار زیادتر برای تولید بهره‌مند هستند.
شدت انرژی در جهان
حال بررسی انجام شده توسط سازمان اطلاعات انرژی امریکا نشان می‌دهد شدت انرژی در جهان دارای تغییرات زیادی بوده که این تغییرات در منحنی شماره 1 نشان داده شده است. همانگونه که در این شکل نیز نمایان است شدت انرژی در جهان همواره رو به کاهش بوده است. یکی از مهمترین دلایل را می‌توان بهبود در تولید صنایع با تکنولوژی مطلوب‌تر دانست.
منحنی شماره1: تغییرات شدت انرژی درجهان از سال 1990 الی 2015
روندکاهشی شدت مصرف انرژی طی سال‌های گذشته (از سال2000 تا 2017) به طور متوسط حدود 1.6 درصد بوده است. میزان شدت انرژی و روند آن در مناطق مختلف جهان متفاوت می‌باشد و مقدار آن بستگی به ساختار اقتصادی و بهره‌وری انرژی حاصل شده درهر کشور دارد.
همانگونه که در منحنی شماره یک نشان داده شده است، در سمت راست منحنی سه ناحیه مختلف جهان و هریک با رنگ‌های مختلف دیده می‌شود. بیشترین تغییرات شدت انرژی در مناطق خارج از مجموعه کشورهای توسعه اقتصادی(OECD) واقع گردیده‌اند. بعبارتی بالغ بر 40 درصد از شدت انرژی کاسته شده است.
محور عمودی منحنی شماره 1 نشان دهنده مقدار حاصل یک کسری است که صورت آن را مصرف انرژی و در مخرج آن تولید ناخالص داخلی کشورها به دلار است.
از سال 2000، ایالات متحده امریکا وکشورهای اتحادیه اروپا از طریق اقدامات بعمل آمده در بهینه‌سازی سوخت مصرف شدت انرژی خودرا تا 30 درصد کاهش داده‌اند. این نتیجه از طریق تبدیل سوخت‌های مایع فسیلی به انرژی تجدیدپذیر و استفاده از گازطبیعی در صنایع حاصل شده است. در همین راستا، سعی نمودند از گسترش و استقرار صنایع انرژی بر در کشور خود خودداری نمایند. در سال 2019 در آسیا (خصوصا کشورهایی مانند هندوستان، ژاپن وکره جنوبی) شدت انرژی کاهش یافته است.
طی سال‌های 2000 تا 2018 میلادی شدت انرژی در کشور چین حدود 40 درصد بهبود یافته است. این کاهش شدت مصرف انرژی بعلت تمرکز بر سیاست‌های بهره‌وری انرژی بر صنایع با شدت انرژی بالا در کشور چین موجب گردید تا بدنبال آن افزایش بهره‌وری تقاضا دربخش خدمات بدست آید. ضمن تمرکز برروی صنایع با شدت انرژی بالا و انجام اقدامات کارساز در زمینه بهره‌وری انرژی، همچنین پیگیری های مستمر و هدفمند در این مدت، موجب گردید این اقدامات در کاهش شدت انرژی ثمر بخش شوند.
در ایالات متحده امریکا در سال 2018 به میزان 2.5 درصد از شدت انرژی کاسته شد. باتوجه به کاهش رقم شدت انرژی طی سال‌های2017-1990 به 1.9درصد، بنابراین در سال 2018 شدت انرژی درکشور امریکا نسبت سال‌های قبل کاهش 30 درصدی را تجربه کرد.
در اتحادیه اروپا همواره روند بهبود بهره‌وری انرژی ادامه‌دار بوده و این منطقه از جهان از کمترین شدت انرژی برخوردار است. کاهش معادل 3.1 درصدی شدت انرژی در سال 2018 در این منطقه، حاکی از بالاترین کاهش این شاخص در جهان بوده است. در مقایسه با شدت انرژی در جهان طی سال‌های2000-2017 کاهشی بیش از معمول (به میزان 8/1 درصد در سال) داشته است. یکی از دلایل آن استقرار فصول زمستانی معتدل طی این سال‌ها در این ناحیه از جهان بوده است.
وجود شدت انرژی بالا در کشورهای CIS (کشور های مستقل شده از شوروی سابق) کشورهای آسیایی از جمله چین، حاکی از استقرار صنایع انرژی‌بر در این نوع از کشورها است. از سال 2000 کاهش شدت انرژی بصورت مستمر و به میزان 7/2در صد و این رقم در جهان 8/1 درصد را نشان می‌دهد. مهمترین عوامل وجود این میزان شدت انرژی فراهم نبودن زیر ساخت صادراتی در اقتصاد و پایین بودن قیمت انرژی در این کشور ها است که موجب رغبت نداشتن درایجاد واستقرار صنایع با بهره‌وری انرژی بالا در این نوع کشورها محسوب می شود.
منحنی شماره2
در محور افقی منحنی شماره 2 مصرف انرژی در مناطق مختلف جهان نشان داده شده است و محور عمودی تولید ناخالص کشورها به دلار است. همانگونه که در منحنی دیده می‌شود کشورهای توسعه یافته از مصرف انرژی و تولید ناخالص داخلی بیشتری برخودارند.
در سمت راست محور افقی و در پایین آن کشورهایی که نزدیک محور واقع می‌شوند، به دنبال آن از شدت انرژی بیشتر و درکشورهایی که بالای محور عمودی و بالای منحنی قرار دارند، کشورهای با شدت انرژی کمتری قرار دارند. ضمن آنکه خط نیمساز منحنی نیز معیاری برای سنجش شدت انرژی، و دو فاکتور اقتصادی موجود در منحنی را می‌توان دید.
در پایان می‌توان به این جمع‌بندی رسید که سیاست‌های بهره‌وری انرژی در مناطق مختلف جهان با توجه به نسبت بهره‌وری در بخش‌های خانگی، حمل ونقل، وفرایندهای صنعتی به شدت متفاوت است. علیرغم این با هدف‌گذاری کاهش شدت انرژی، جهان با حرکت بسوی یک توسعه اقتصادی پایدار در راستای رشد اقتصادی نیزقدم برمی‌دارد.
داود یوسفی پاسندی کارشناس قراردادهای ماده 12
منبع: سازمان اطلاعات انرژی امریکا
