انرژی در اقتصاد و امنیت سیاســی کشورها نقشی اساسی دارد و نحــوه مصــرف آن نیز تعیین کننده درجه توســعه یافتگــی کشورهاســت.
یادداشت دکتر دلاویز در صفحه نخست روزنامه ایران در روز پنجشنبه بیست و دوم آذر/ ایــران از لحــاظ معیارهــای بهــره وری انــرژی، پایــداری محیــط زیســت، امنیــت عرضــه و برابــری و عدالــت در بهــره منــدی، در مقایسه با متوسط های جهانی وضعیت خوبی ندارد. لذا عــزم ملی و بــاوری همه جانبه به منظــور بهبود عملکرد در حــوزه بهینه ســازی مصــرف انــرژی در کشــور ضروری است. برای مثال مطابق آخرین آمار و اطاعات ترازنامه هیدروکربوری کشور، در سال 1395 روزانه 870 هزار بشکه معــادل نفت خام انرژی در بخــش حمل و نقل مصرف شده است که مقایسه شاخص های عملکردی آن نشان می دهد که این میزان با ســطح اســتانداردهای جهانی فاصله زیــادی دارد. فناوری های قدیمی بویژه موتــور خودروهــای تولیــدی فرســودگی نــاوگان بخصــوص نــاوگان خودروهای ســنگین، عدم توسعه متوازن حمل و نقل عمومی، فرهنگ نامناسب استفاده از خودروهای شخصی و عدم تکمیل زیرساخت های شهری از جمله مهمترین عوامــل بــاا بودن مصرف انرژی در این بخش اســت. بهانه این یادداشــت هم تمرکز روی این حوزه، بخصوص بحث این روزهای کشــور یعنی کنترل مصرف بنزین است. در ماه هــای اخیــر دیدگاه هــای مختلفــی در ایــن بــاره مطــرح شــده اســت. عــده ای موافق افزایش قیمت، عــده ای مخالف بوده انــد. موافقان و مخالفان اســتدال های خــود را دارند اما نگارنده با توجه به مســئولیت های خود در این حوزه اینگونه می اندیشــم: این که هرگونه تغییر در قیمت بنزین به عنوان یک کاای حساســیت زا تبعاتی دارد، مورد پذیرش همگانی اســت؛ اما آمار و ارقام مصــرف و میــزان یارانه پنهانی کــه فقط در خصوص بنزیــن در روز اختصاص می یابــد، بســیار نگران کننده اســت. گرچه بــا تاش وزیر محتــرم نفت، میزان تولید بنزین ظرف 3-2 ســال گذشــته رشــد قابل توجهی داشته که قابل تقدیر اســت ولی انگار مسابقه ای بین افزایش تولید و مصرف در جریان است و رشد بی رویه مصرف بنزین هم مســأله ای نیســت که به سادگی بتوان از آن گذشت. یکــی از ابزارهــای مهم کنتــرل مصرف در دنیا قیمت اســت و هرگــز نباید این مهم را نادیده انگاشت که انرژی ارزان تشویق به مصرف بیشتر است. از طرفی سرانه کم در آمدی مردم ایران در مقایسه با کشورهایی که نرخ بنزین منطقی و واقعی اســت، عامل مهمی اســت که نمی توان آن را نادیــده گرفت. البته به زعم نگارنده، تضعیف سرمایه اجتماعی و فاصله دولت و مردم در این سال ها ً عامــل مهمی اســت که نمی تــوان تضمین کرد صــرف افزایــش قیمت حتما کنترل مصرف را هم در پی خواهد داشت. این روزها حتی برخی به دنبال توزیع یارانه انرژی به سرانه جمعیت کشور هستند کــه در نــگاه اول این راهکار به عدالت اجتماعی نزدیک اســت اما اعتقاد دارم هر نوع توزیع پول و سیستم یارانه ای شکست خورده است و حتی ممکن است نتیجه عکس داشــته باشــد؛ چراکه با افزایش نقدینگی و در پی آن تورم مضاعف فشــار بیشتری به دهک های کم در آمد جامعه که بهره مندی کمتری از یارانه انرژی دارند وارد می شود. طبق آمارهــا 3 دهک ثروتمند جامعه از نیمی از یارانه انرژی برخوردار می شوند و نیمی دیگر به 7 دهک دیگر اختصاص می یابد. عدم تغییر قیمت به بهانه ترس از تحرکات اجتماعی هم قابل پذیرش و منطقی نیســت چرا که اعتبارات کشــور آن هم در این شرایط خطیر بیش از این اجازه دادن رقم ســنگین یارانه سوخت را نمی دهد )یارانه ای که بین 30 تــا 45 میلیــون دار در روز فقــط بــرای بنزین تخمین زده می شــد.( اگر با گفت و گوی ً فضای اعتماد متقابل بین دولت- مردم مناسب باشد حتما شفاف و تبیین موضوع مردم راضی نخواهند شد که منابع ملی این چنین بــه هــدر رود یا تنها به عده ای معــدود، اختصاص یابد. تجربــه دنیا در این زمینــه قابــل رجوع اســت که هر کســی ســوخت بیشــتری مصــرف کند پول بیشــتری )مالیات( بپردازد. یعنی موضوع مهم مالیات بر ســوخت در این خصوص جالب است که کشورهای صادر کننده نفت، از محل فروش نفت در سال های 1996تا 2000 ،قریب به 850 میلیارد دار در آمد داشته اند اما در همین ســال ها کشورهای صنعتی با سیســتم مالیات فرآورده های نفتی 1300 میلیارد دار کسب درآمد کرده اند. لــذا توجــه کارشناســان را به این مهــم جلب می کنم. اگرچــه مالیات بر ســوخت هم به نوعی افزایش قیمت محســوب می شــود اما اگر به درســتی اجرایی شود شاید راهکار مناسبی در این شرایط باشد. بحث دو نرخی شــدن بنزین ً در آخر آنچه به اجرا نزدیکتر اســت، ظاهرا اســت که به هر حال مسکنی اســت برای عبور از شرایط بدون حل آن؛ ولی هرگونــه تفاوت نرخ یعنی رانت و قاچاق در کشــور با توزیع یارانه بی هدف. در شرایط رانتی، هرگز توسعه محقق نخواهد شد و با توزیع پول و سوبسید در کشور، توسعه سرابی بیش نخواهد بود.
