بازگردان گزارش کارایی انرژی 2020 آژانس بین المللی انرژی
محمد معماری فر کارشناس ارشد اندازه گیری و صحه گذاری طرح های انرژی
عارف سحاب منش کارشناس اندازه گیری و صحه گذاری طرح های انرژی
محدودیت های جابجایی، تعطیلی ها و بسته شدن مرزها ناشی از همه گیری کووید19 موجب تغییر شکل حمل و نقل در شهرها شده و به شدت تقاضای انرژی را کاهش داده است. گستردگی عوامل متاثر از این بحران میتواند شدت انرژی بخش حمل و نقل را تحت تأثیر قرار دهد.
علی رغم تسهیل در برخی از محدودیت ها در میانه سال 2020، برخی از روندها ظهور یافته اند که ناشی از بحران کووید 19 هستند وعبارتند از:
- تقاضای سفر کمتر شده است (به ویژه سفرهای تجاری) و ارتباطات کاهش یافته است (تغییر شکل به صورت دورکاری)
- شکل سفر از حمل و نقل عمومی به خصوصی تغییر یافته و رشد تجارت الکترونیک و خدمات تحویل را شاهد هستیم.
- فناوری های وسایل حمل و نقل جاده ای به دلیل اینکه سهم خودروهای الکتریکی بیش تر شده است تا حدودی ارتقا یافته است.
چشم انداز بلند مدت شدت انرژی حمل و نقل شهری نامشخص است زیرا عدم قطعیتهای اقتصادی و ادامه یافته روند کاهش قیمت سوخت بهتر شدن فناوری های خودرو را سخت ترمیکند.
جدول 1- عوامل ناشی از بحران مؤثر بر شدت انرژی حمل و نقل مسافر
نوع اثر |
عامل |
پتانسیل تأثیر بر بهبود شدت انرژی |
فعالیت و ساختاری |
تغییر مد حمل و نقل شهری، از عمومی به خودرو شخصی |
تأثیر منفی |
تغییر مد حمل و نقل شهری، از عمومی به حمل و نقل فعال |
تأثیر مثبت |
|
بازدهی فنی |
تأثیر رکود اقتصادی و کاهش تقاضا، جایگزینی کمتر ماشین ها در برخی بازارها، به کارگیری خودروهای ارزانتر و با بازده انرژی کمتر |
تأثیر منفی |
ادامه کاهش قیمت سوخت، به کارگیری خودروهای ارزانتر و با بازده انرژی کمتر |
تأثیر منفی |
|
طرح هزینه های محرک دولتی در جهت به کارگیری فناوریهای با بازده انرژی بالا |
تأثیر مثبت |
طرح محرک های دولتی می تواند بازدهی فنی را ارتقا بخشد، برای مثال با ارائه مشوق هایی برای مصرف کنندگان برای جایگزینی خودروهای قدیمی و کم بازده. همچنین طرح محرک های دولتی میتواند تعیین کند که چگونه روند بهبود کارای فنی ادامه یابد، برای مثال با آماده سازی زیر ساختهای شهری مردم تشویق می شوند که از مدهای حمل و نقل فعال[1] مانند دوچرخه استفاده کنند. اقدامات محرک صرفا موجب بهبود بازدهی نمیشود و اگر به شرایط قبل از بحران برگردیم مصرف انرژی ممکن است به همان شرایط قبل برگردد. بخش حمل و نقل قبلا هم در کانون تمرکز محرکهای دولتی برای تغییر شکل سفر از استفاده از خودروهای کم بازده به خودروهایی با شدت انرژی کمتر بوده است. اما به هر حال قبلاً بیشتر تمرکز محکرک های دولتی بر استفاده از خودروهای الکتریکی و تهیه زیرساخت های آن بوده است و سایر فناوریهای حمل و نقل کارا را پشتیبانی نکرده است.
اثرات فعالیتی و ساختاری
کاهش شدید جابجایی های شهری، به خصوص برای رفت و آمد
محدودیت ماندن در خانه، تعطیلی مدرسه ها و کارها و سایر محدودیت های جابجایی موجب کاهش شدید جابجایی شهری در ماه های مارس و آوریل شده است. با وجود آنکه محدودیت ها در بسیاری از کشورها برداشته، اما داده های گوشی های هوشمند نشان میدهد که مراجعه به محل های کار و خرده فروشی[2] و تفریح در پایان اکتبر در بیشتر کشورها همچنان در سطح زیر خط مبنا قرار گرفته است. سفر به محل کار در کانادا، مکزیک و امریکا 25% و در بیشتر کشورهای اروپایی بین 15%-30% زیر سطح خط مبنا قراردارد. به طور عکس، در کشورهایی همچون نیوزلند که کمتر در معرض کووید 19 قرارداشته است حمل و نقل در همان سطح بالای قبلی قرار دارد.
نمودار 1- تغییر سفر به محل کار در کشورهای منتخب، از مارس تا اکتبر سال 2020
*توجه: ارقام خط مبنا با توجه به ترددهای ثبت شده در یک بازه 5 هفته ای قبل از 6 فوریه 2020 به دست آمده است.
منبع: Our World In Data; Google LLC Google COVID-19 Community Mobility Reports.
نمودار 2 - تغییر در کیلومتر سفردر کشورهای منتخب، از مارس تا اکتبر سال 2020
توجه: ارقام خط مبنا با توجه به ترددهای ثبت شده در یک بازه 2 هفته ای قبل از25 فوریه 2020 به دست آمده است. این داده های کاهش یا افزایش کیلومتر رانندگی را نسبت به خط مبنا نشان می دهد. تغییرات کیلومتر رانندگی در یک روز نسبت به همان روز در هفته (در شرایط قبل) محاسبه شده و برای یک هفته میانگین گیری شده است. داده ها برای کشور اسرائیل با توجه مسئولیت های خود نهاد ارائه دهنده آمار اخذ شده است.
منبع: Waze, COVID-19 Impact Dashboard.
در برخی از کشورها تأثیر همه گیری موج دوم کووید 19 در ماه های سپتامبر تا اکتبر قابل مشاهده است، به طور مثال دادهها نشان میدهد که 3 هفته تعطیلی در اسرائیل مقدارکیلومتر رانندگی را در 18 سپتامبر تا 50 درصد کاهش داده است.
تغییرات مدی در شهرها: تغییر مد حمل و نقل شهری، از عمومی به خودرو شخصی
در حالی که فعالیت های بخش حمل و نقل طی سال 2020 در تمام مدها نسبت حالت نرمال کاهش یافته است، داده های سفرها در بیش تر کشورها نشان میدهد که کاهش در جابجایی با وسایل عمومی نسبت به جابجایی شخصی (از جمله پیاده روی یا رانندگی ) کاهش بیشتری داشته است. دادههای ایالات متحده نشان میدهند که تغییرات مدی در تمام جهان در حال رخ دادن است، و پس از تعطیلیها و محدودیت های تردد در مارس و آوریل، سطح تقاضای حمل و نقل در تمام مدها نسبت به حالت نرمال آن سقوط کرده است. با وجود اینکه پس از تسهیل محدودیت ها سفرهای شخصی تا حدودی در حال انجام است و پیاده روی نیز بازآوری شده است، اما همچنان مقدار سفر با وسایل حمل و نقل عمومی در زیر سطح مورد استفاده در قبل نگه داشته شده است و دلیل آن ترس مردم از نزدیک شدن به دیگران است.
نمودار 3 - شاخص تغییردردرخواست سفرها در یک هفته کاری به تفکیک مد حمل و نقل درمقایسه با خط مبنا، از فوریه تا اکتبر سال 2020 ایالات متحده
توجه: ارقام خط مبنا با توجه به درخواست های ثبت شده برای سفرکاری درهفته ای که از 13 ژانویه شروع شده و میانگین گیری شده به دست آمده است. این درخواست ها از اپلیکشین Apple Maps smartphone گرفته شده است. هر هفته کاری از دوشنبه تا جمعه در نظرگرفته شده است.
منبع: Apple, Mobility Trends Reports
در میان مدهای جابجایی، حمل و نقل عمومی (اتوبوس، مترو و قطار) بیشترین کاهش را داشته اند. در کشورهایی که بحران شدیدتر بوده است، سفر با حمل و نقل عمومی هنوزسطح تردد 40% کم تر از همه گیری است. در مقابل، مدهای سفر با خودرو شخصی، پیاده روی و دوچرخه سواری یک بازیابی اساسی را تجربه کرده اند و حتی برخی از این مدها از سطح جابجایی قبلی نیز پیشی گرفتهاند.
نمودارد 4 - متوسط تغییردردرخواست سفرها در کشورهای مختلف در یک هفته کاری به تفکیک مد حمل و نقل درمقایسه با خط مبنا، میانگین از13 ژانویه تا 31 اکتبر سال 2020
توجه: ارقام خط مبنا با توجه به درخواست های ثبت شده برای سفرکاری درهفته ای که از 13 ژانویه شروع شده و میانگین گیری شده به دست آمده است. این درخواست ها از اپلیکشین Apple Maps smartphone گرفته شده است. هر هفته کاری از دوشنبه تا جمعه در نظرگرفته شده است.
منبع: Apple, Mobility Trends Reports
برخی کشورها افزایش در میانگین سفرها با خودرو شخصی را تجربه کرده اند. در آلمان، ژاپن و ایالات متحده سفرهای با خودرو شخصی از زمان همه گیری کرونا افزایش یافته است در حالی که سفرهای حمل و نقل عمومی همچنان زیر سطح نرمال است. از زمانی که محدودیت های تردد برداشته شده است، جاده های بانکوک، پکن و شانگهای به شلوغی قبل بازگشته اند. همه گیری همچنین موجب تقویت مدهای حمل و نقل فعال شده است. تعداد دوچرخه های برقی در بیشتر مناطق آمریکای شمالی و کشور های اروپایی افزایش یافته است. به عنوان مثال تعداد دوچرخه ها در فرانسه، ایتالیا و انگستان 15% تا 25% نسبت به همین دوره زمانی در سال گذشته افزایش یافته اند. در پایتخت اندونزی فروش دوچرخه بیش از 1000% افزایش یافته است. همچنین آماده سازی زیرساخت های جدید موجب تسهیل این تغییرات شده است: در مکزیکو سیتی دوچرخه ها بعد از آماده شدن خطوط مخصوص دوچرخه 132% افزایش یافته اند. در برخی از کشورها مانند ایتالیا و آمریکا میانگین سفرهای پیاده از زمان شروع همه گیری بحران و به ویژه با آغاز تابستان افزایش یافته است.
نمودار 5- متوسط تغییردر تعداد سفرهای هفتگی با دوچرخه در یک هفته در سال 2020 درمقایسه با 2019 در کشورهای مختلف
توجه: این ارقام از میانگین دوهفته تردد بدست آمده اند.
مدهای حمل و نقل شخصی حتی در مناطقی که بحران کم شدت تر بوده است نیز تقویت شده اند. برای مثال در استونی سفرهای شخصی 30% افزایش یافته است در حالی که حمل و نقل عمومی تغییر اندکی داشته است. این حقیقت که تغییر مدی حمل نقل حتی در کشورهایی که کمتر تحت تأثیر کوئید 19 بوده اند در حال رخ داد است نشان میدهد که ترس از تماس با ویروس آنچنان قدرتمند است که موجب تغییرات رفتاری در بخش حمل و نقل شده است. اخیراً یک بررسی از رفتارهای 25 کشور مصرف کننده عمده انرژی نشان میدهد که این تغییر می تواند با گرایش بیش تر مردم برای استفاده از خودروهای شخصی (به جای استفاده کمتر در دوران قبل از کووید 19) نسبت به قبل از همه گیری بیماری تشدید یابد.
سطح استفاده از خدمات ریزجابجابی ها (حمل و نقل عمومی شخصی سازی شده مانند دوچرخه های اشتراکی، دوچرخه های برقی و اسکوترهای برقی) در ماه های مارس و آوریل به شدت افت کرده است اما در حال شروع بازیابی هست.
دوچرخه های اشتراکی به ویژه در شهرهای چین تماماً به چرخه حمل و نقل بازگشته اند. در پکن تعداد دوچرخه های اشتراکی نسبت به ماه می دو برابر شده است، در حالی که میانگین مسافت سفرهای طولانی نسبت به قبل از بحران بیشتر هم شده است.
اینکه ترجیح برای استفاده از حمل و نقل شخصی بیشتر شده است لزوماً به معنای مصرف انرژی بیشتر نیست و مصرف انرژی وابسته به آن است که مردم از کدام مد این حمل و نقل استفاده میکنند. آیا پیاده روی میکنند یا از دوچرخه های اشتراکی معمولی استفاده میکنند یا از دوچرخه برقی یا از خودرو. در هر صورت سیاستها نقش مهمی را ایفا خواهند کرد، برخی از کشورها در حال تشویق مردم به استفاده از سیستم حمل و نقل فعال تر هستند.
تأثیرات بازدهی فنی
عدم قطعیت اقتصادی در مقابل موفقیت های ناشی از کاهش قیمت
در حالی که تأثیر اصلی همه گیری کووید19 بر تقاضای انرژی حمل مسافر موجب کاهش شدید فعالیت ها شده است، اما تغییرات درامدی ناشی از بحران، قیمت سوخت و سیاست ها میتوانند در بازدهی فنی تأثیر گذار باشند. انتظار می رود نرخ جابجایی خودروها در سال 2020 کمتر شده باشد و خودرو های قدیمی مدت بیشتری را در بازار بمانند.
مطابق با بررسی دقیق یکی از مصرف کنندگان، خرید خودروهای نو در بازارهای ایالات متحده و اروپا در سال 2020 نسبت به حالت نرمال 25% کاهش یافته است. اما در بازارهای نوظهور مانند چین تمایل مردم به خرید خودرو نو بیشتر شده است، اما علی رغم این تغییرات 70 درصد خریداران خودرو در چین اولین باری است که اقدام به خرید خودرو می کنند و این به معنای بهبود فناوری با جایگزینی خودرو نو نیست.
در ژاپن تمایل به خرید خودرو نو و ثبت نام خرید خودرو دست دوم در سال 2020 نسبت به 2019 تا حدودی کمتر بوده است. اما ثبت نام خرید خودرو دست دوم در حال برگشتن به وضعیت 2019 است در حالی که خرید خودرو نو به 84% سال 2019 رسیده است و نمایانگر تغییر بسیار اندک در سطح بازدهی فنی است.
با وجود نشانه هایی از افزایش خرید در بازهای کلیدی مانند چین اما خرید خودرو در جهان نسبت به سال 2019 حدود 16 درصد کاهش یافته است.
نمودار 6 - فروش خودرو در جهان (سمت چپ) و فروش خودروالکتریکی (سمت راست) در بازارهای کلیدی
توجه: خودرو برقی EV= و EV market share = سهم خودرو برقی در فروش کل خودرو ها
منبع: : IEA, World Energy Investment 2020 and Tracking Clean Energy Progress
علی رغم کاهش کلی فروش، سهم فروش خودروهای برقی که دارای فناوری پربازده تری هم هستند در سال 2020 افزایش یافته است.
فروش جهانی خودرو های برقی در سال 2020 با سهم 3.2% نسبت به سال 2019 با 2.5% پیشی گرفته است. این به معنای آن است که مجموع خودروهای برقی جهان به 10 میلیون عدد رسیده است که یک رکورد محسوب میشود و شامل 1% از کل خودروها میشود.
علی رغم رکود اقتصادی، قیمت خودروهای الکتریکی همچنان در حال پایین آمدن است زیرا خودروهای الکتریکی به تدریج در برخی کشورهای رقابتی شده است. کاهش قیمت سوخت و خرید خودرو تاحدودی روند رقابتی خودروهای الکتریکی را کند کرده است. به علاوه، دولت ها در حال استفاده سریع از بسته های تشویقی هستند تا حمایت های مالی را برای خودروهای الکتریکی تقویت کنند که کمک میکند تقاضای آن بالاتر رود.
[1] ACTIVE TRANSPORT
[2] مراکر خرده فروشی شامل رستوران، کافه، مراکز خرید، پارک های سربستهف موزه ها کتابخانه ها و تئاتر و سینما