تهیه کننده: داود یوسفی پاسندی/ کارشناس طرح MC قراردادهای ماده 12
پدیده سوزاندن گازهای اضافی در فرایند استخراج نفت یکی از راه های بسیار ساده وقدیمی در جهان و در کشور شناخته شده است. یکی از مکان های شناخته شده در کشورمان می توان منطقه اتش های در اهواز را نام برد که منطقه برای سرگرمی مردم منطقه در زمان قبل از انقلاب شناخته شده است. ناگفته نماند یکی دیگر از مسیرهای تولید گاز فلر تولید گازهای که در فرایند تولید گاز شیرین در پالایشگاه های کشور است.
حال با توجه به واقعیت وجود چنین پدیده ای در مجموعه صنعت نفت وگاز بایستی بببینیم در حال حاضر تولید گاز فلر در کشور به چه میزان است. بر اساس ارقام اعلام شده جهانی میزان گاز فلر تولید شده در جهان در سال 2018 معادل 140 میلیارد متر مکعب در سال بوده است.این رقم نسبت به سال قبل از ان یعنی 2017 حدودآ3% افزایش را نشان میدهد(ماخذ:مجله اینترنتی اتاق بازرگانی) براساس ارقام برآوردی جهانی ارزش تقریبی این مقدار گاز فلر معادل 30 میلیارد دلار بوده که می تواند معادل 30% گاز مصرفی اروپا را تامین نماید .در همین زمان در ایران بمیزان 17.3میلیارد متر مکعب گاز فلر تولید ودر مشعلهای موجود در صنایع نفت وگاز سوزانده شد.براساس اطلاعات موجود در همین زمان میزان گاز فلر تولیدی در ایران نسبت به سال 2017 حدودآ 2%از میزان تولیدی آن کاسته گردید.
این ارقام گاز فلر ایران را درجهان در جایگاه سوم یعنی به ترتیب بعد از روسیه وعراق قرار می دهد. ولی متاسفانه از نظر منطقه ای در خاور میانه جایگاه اول را دارا میباشد.
همانگونه اظهار گردیده است تولید این گاز دارای دوجنبه منفی است .یکی از نظر محیط زیست و دیگری از جنبه اقتصادی به نوعی می توان گفت سرمایه ملی کشور ها از جمله ایران از این طریق به هدر نیز خواهد رفت.
شایان ذکر است که ایران بعد از انقلاب خصوصاً در سال های اخیر به لحاظ فشار های زیست محیطی و از جنبه های دیگر اقدامات مثبت خوبی را در مهار کردن این گاز وکاهش تولید آن برداشته است. دراین گزارش به بخشی از اقدامات انجام شده پرداخته می شود.
در همین جا بایستی به این مطلب پرداخت که براساس کنوانسیون ها و مصوبه های جهانی کشورهای نفت خیز جهان از نظر ضرورت های زیست محیطی موظف به رسیدن" زیرو فلرینگ" تا سال 2030 خواهند بود. بنابراین تمام کشور های ذیربط موظف خواهند بود که بر همین اساس نقشه راهی را تهیه کرده و براساس آن برنامه اجرایی داشته باشند و ایران نیز در این راستا بایستی حرکت نماید.
یکی از اهداف ارائه شده در این گزارش اهمیت موضوع و پرداختن به این مهم از جنبه بهینه سازی سوخت با استفاده از ساز وکارهای قانونی موجود و اقتصاد مقاومتی می باشد.
سابقه تاریخی فلر در ایران وجهان
موضوع گاز فلر در ایران یا بعبارتی گازهای مشعل مسبوق به سال های بسیار قبل در صنعت نفت وگاز ایران می باشد. این موضوع مورد مناقشه سازمان محیط زیست و وزارت نفت بوده است. با توجه به اهمیت روز افزون محیط زیست، اثر مستقیم گازهای فلر بر محیط زیست از طریق سوزاندن گازهای تولیدی غیر قابل استفاده در صنایع بالا دستی در صنعت نفت، پالایشگاه گاز و فرستادن آن به مشعل بر کسی پوشیده نیست.
براساس گزارشات منبع جهانی سالانه بالغ بر 150 میلیارد متر مکعب گاز تحت عنوان فلرینگ (سوخته شدن گاز در مشعل) بعنوان مواد آلاینده محیط زیستی مطرح است. براساس گزارشات بانک جهانی که موجود است این رقم چیزی حدود یک سوم مصرف گاز کل اروپا را تشکیل می دهد. از کل حجم گازهای آلاینده فلر، 75% آن متعلق به 10 کشور در جهان است. که ایران جزء سومین کشور پس از روسیه وعراق از این نظر قرار دارد.
قابل ذکر است که میزان تولید گاز فلر رابطه مستقیم با مقدار بشکه نفت تولیدی و فعالیت های اکتشافی در زمینه نفت دارد. با توجه به آمار بانک جهانی حجم گاز فلر تولید شده در سال 2018 حدودآ 145 میلیارد متر مکعب بوده است که این رقم نسبت به سال 2017 قریب به 3%رشد را نشان می دهد. بخش عمده این رشد را می توان در کشور ایلات متحده امریکا یافت. که ناشی از فعالیت های اکتشافی نفتی بوده است. نمودار شماره یک جایگاه کشورها از نظر وضعیت فلر را نشان می دهد.
افزایش گاز فلر ناشی از تولید نفت در امریکا بطوریکه در این کشور میزان گاز فلر از سال 2017 به سال 2018 حدودآ تا 48% رشد داشته است. این رقم در مقابل رشد 33 درصدی تولیدی نفت امریکا بوده است.
یکی از زیر مجموعه های مهم وزارت نفت از نظر فلرینگ شرکت ملی پتروشیمی می باشد. باتوجه به حضور پر رنگ مجتمع های پتروشیمی در نقاط مختلف کشور در فرایندهای آن و تولید گازهای ناخواسته در این صنعت موجب شده که این صنعت نقش مهمی در زمینه فلرینگ داشته باشد.
برهمین اساس و باتوجه به حجم حضور پتروشیمی ها در منطقه عسلویه، امارها نشان دهنده رقم 8 درصدی گازهای ارسالی به مشعل است. براساس اظهارات بخش HSE شرکت ملی صنایع پتروشیمی، در این صنعت مشعل برای سوزاندن گاز نیست بلکه فقط استفاده از آن بعنوان ارسال گاز به مشعل در شرایط اظطرار است.
از مجموع گازهای ارسالی به مشعل های منطقه عسلویه 92% گاز های ارسالی به مشعل مربوط به پالایشگاه گازی بوده وفقط 8 درصد مربوط به پتروشیمی می شود. و علیرغم آن شرکت ملی پتروشیمی درصدد است تا در منطقه بید بلند خلیج فارس،گازهای همراه نفت منطقه گچساران را پس از جمع اوری بعنوان خوراک پتروشیمی در محل مورد استفاده قرار دهد. مجموع گازهای منطقه حدودآ 15 میلیون مترمکعب در روز است که با بهره برداری از واحدهای 3100NGL و NGL3200 (منبع شانا)امکان بهره برداری تا 20 میلیون متر مکعب گاز در روز فراهم و از هدر رفت آن جلوگیری می شود.
براساس گزارش های بین المللی، ایران بعنوان سومین جایگاه در گازهای مشعل یا همان فلر می باشد. این در حالی است طی سال های اخیر بعلت تحریم های ظالمانه تولید نفت کشورمان حتی کاهش یافته است. ولی در طی این مدت در کشور امریکا گازهای مشعل سیر نزولی را طی نموده است.
در اغلب فرآیندهای شیمیایی مانند آنچه در یک پالایشگاه گازی و در مجتمع های پتروشیمی و نفت اتفاق می افتد، یکی از فرآیندهای ایمنی، کنترل فشار و رهاسازی مقداری از گازهای غیر قابل استفاده می باشد که در طول فرآیند ایجاد می شوند و در آخرین قسمت بناچار این گازهای تولیدی به فلر فرستاده می شوند تا در نهایت سوخته شوند. عواقب ناشی از این اقدام صدمه به محیط زیست است که بعلت عدم سرمایه گذاری های لازم صورت می گیرد. دو ضرر بزرگی که می توانیم ذکر کنیم یکی آلودگی هوا بوده که می تواند در زمان هایی منجر به باران های اسیدی گردند و ضرر بعدی زیان آلودگی صوتی ایجاد شده از این طریق می باشد.
در جدول شماره یک میزان انتشار صدا و حرارت یک مشعل بواسطه وجود فلر نشان می دهد. همانگونه در جدول مشخص شده است از فاصله ده متر از فلر تا فاصله یک صد متری مورد اندازه گیری قرار گرفته است.
ماخذ:مجله پترولیوم وکول
Petroleum & Coal
ISSN 1337-7027
در جهان رقمی حدود 150 میلیارد متر مکعب گاز تحت عنوان فلرینگ وجود دارد که به مشعل فرستاده می شود و به مواد آلاینده زست محیطی تبدیل می گردد. بر اساس اطلاعات بانک جهانی این رقم حدود یک سوم مصرف گاز اروپا است. این موضوع از دید منابع جهانی پنهان نمانده است.
مطابق با پروتکل کیوتو (KYOTO ) کشورهایی که در جهت رفع الایندگی در دستور کار قرار نداشته باشند تحریم هایی متناسب برایشان اعمال خواهد شد.
در حال حاضر مقرر شده در مجموع حدود 25.79 میلیون متر مکعب گاز در روز (ماخذ برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران) به کارخانه های NGL 3100 و3200 وخارک ارسال شود. در این راستا اقدامات لازم در دست اجرا می باشد.
هم اکنون برای حدود 11.91میلیون متر مکعب از گازهای فلر پروژه تعریف شده است و با راه اندازی تمام پروژه ها بخش عمده گازهای مشعل جمع آوری می شود.
باتوجه به دورنمای موجود حداقل تا چند سال آتی حجم گازهای فلر صفر نخواهد شد. مگر انکه عزم جدی در راستای پروژه زیرو فلرینگ صورت پذیرد. عوامل بسیار زیادی وجود دارند این امکان را برای صفر شدن فلر سلب می نماید. یکی از علت ها را می توان توجیه عملیاتی بعلت حوادث ناخواسته که در سال برای پالایشگاه ها بوجود می آید یا حوادث ناخواسته دیگری همچون اتش سوزی ها را نام برد.
براساس برنامه ریزی های شرکت ملی نفت ایران پروژه های NGL 3100 واجرای دیگر پروژه ها در غرب کشور توسط شرکت مهندسی ساختمان وصندوق بازنشستگی وهم چنین پروژه NGL3200 در غرب کارون توسط قرار گاه خاتم در دست اقدام قرار دارد.
پروژه NGL3100 شامل جمع آوری گازهای همراه میدان های غرب کشور شامل میادین دهلران، چشمه خوش، پایدار غرب، دالپری ونفت شهر به ظرفیت 270 میلیون فوت مکعب(معادل 6/7میلیون متر مکعب در روز) می باشد و گازهای همراه آن خوراک پتروشیمی مناطق اقتصادی ماهشهر، امیرکبیر، بوعلی و دهلران (46 هزار بشکه در روز)را تامین می نماید.
NGL 3200 به منظور جمع آوری گازهای همراه میدان های آزادگان شمالی وجنوبی، فاز اول ودوم میدان های یاداوران، جفیر، دارخوین و یاران شمالی و جنوبی سرمایه گذاری به میزان 5/1 میلیارد دلار توسط کنسرسیوم قرار گاه وپتروشیمی بندرامام(ره)در حال ساخت است.
به منظور جمع اوری گازهای همراه دریایی در منطقه خارک که شامل گازهای مناطق درود، ابوذر، وفروزان می باشد احداث یک واحد NGL با ظرفیت دریافت 600 میلیون فوت مکعب در نظر گرفته شده است. باتوجه به تغییرات بوجود آمده نهایتاً پروژه، ظرفیت دریافت 300 میلیون فوت مکعب گاز را دارا خواهد بود. این پروژه در حال حاضر به منظور جمع آوری گازهای همراه نفت بهمراه تاسیسات فشار گاز پس از مناقصه اماده انجام کار خواهد بود.
NGL100الی 800 در مجموع دارای ظرفیتی بالغ بر 2میلیارد فوت مکعب گاز همراه ناشی از تولید نفت می باشند.
NGL سیری با ظرفیتی بالغ بر حدود 140 میلیون فوت مکعب وسرمایه گذاری بالغ بر 500 میلیون دلار در سال 1392 به بهره برداری رسید.
بطور کلی یکی از پروژه های بسیار قدیمی که در دستور کار شرکت ملی نفت ایران قرار داشته و همواره در برنامه های اجرایی است موضوع فلر است. پروژه اماک از مهم ترین پروژه های انجام شده در این زمینه پس از انقلاب اسلامی محسوب می شود. با اجرای پروژه اماک خوشبختانه موجب گردید بخش عمده ای از گازهای سوزانده شده به چرخه بهره برداری برای تزریق برگردد.
در فاز اول پروژه اماک ارزش افزوده ایجاد شده معادل 2میلیون و460 هزار دلار بوده که توسط شرکت ملی نفت اجرا گردید.
گازهای اسیدی جلوگیری شده (حداکثر بمیزان 18 میلیون فوت مکعب) پس از استحصال به پتروشیمی رازی تحویل داده شده است.
در"طرح جامع توسعه پایدار" طبق دستور وزیر محترم نفت در منطقه پارس جنوبی به مرحله اجرا درآمد و با اجرای آن از هدر رفت 450 هزار متر مکعب گاز فلر با 85%گاز متان در منطقه ممانعت بعمل آمد. بدین ترتیب سالانه از انتشار500 هزار تن گاز دی اکسید کربن جلوگیری شد.
از دیگر اقدامات بعمل آمده در راستای خاموش شدن مشعل فلر می توان اقدامات انجام شده در 5 پالایشگاه گازی کشور را نام برد، این اقدام ده ساله شرکت ملی نفت ایران بوده است. کاهش فلر در پالایشگاه های 1-5 پارس جنوبی از میزان2.9 میلیارد متر مکعب به رقم 400 میلیون متر مکعب رسیده است. این اقدامی بود که از سال 1387 الی 1395 صورت پذیرفت.
بازده مالی خاموشی این حجم گاز فلر در صورت احتساب قیمت با رقم حدود 20 سنت برابر 80 میلیون دلار خواهد شد. با اجرای پروژه زیرو فلرینگ فاز های 2-3 پارس جنوبی برای 120 میلیون مترمکعب گاز در سال برابر24 میلیون دلار بازده مالی برای کشور خواهد داشت.
در مجموع تاکنون بیش از 40 در صد از گازهای فلر در کشور تعیین تکلیف شده اند. برهمین اساس 6.68 میلیون مترمکعب گاز مشعل از طریق مزایده بفروش رفته است بر اساس گزارش ارائه شده در منابع جهانی، حدودا 3.5%گاز های تولیدی جهان بصورت فلر به مشعل فرستاده می شوند.
