سرمایه‌گذاری در زمینه بام سبز به عنوان یک رویکرد نوین معماری و شهرسازی، مهمترین روشی است که به شهرها اجازه رشد و توسعه می‌دهد و نیز در جهت استفاده از انرژی‌های پاک و توجه به محیط زیست و ساکنان آن می‌تواند تأثیر بسزایی در معماری و شهرسازی داشته باشد.

به گزارش خبرنگار ایمنا و بر اساس چکیده یک مقاله، بام سبز یکی از رویکردهای نوین معماری و شهرسازی و برخاسته از مفاهیم توسعه پایدار است که از آن می‌توان در جهت افزایش سرانه فضای سبز، ارتقای کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار شهری بهره برد.

در حالی که بسیاری از شهرها با آلودگی‌های هوا وصوتی و ناشی از فاضلاب شهری همراه است و از طرفی با افزایش بی‌رویه مصرف انرژی‌های فسیلی روبرو هستیم، به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که از ایجاد بام سبز به عنوان راهکارهای مؤثر در جهت حفظ محیط زیست و جلوگیری از آلودگی هوا و بهره برداری مناسب از منابع و انرژی استفاده شود.

اصول معماری سبز در شهر
توجه معماران به ایجاد زمینه‌هایی که معماری‌ها در زیباترین و سودمندترین شکل طراحی شوند و در عین حال کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کنند به یکی از مباحث عمده در طراحی معماری تبدیل شده است.

معماری سبز به عنوان یکی از شاخصه‌های معماری پایدار است و شش اصل کلی، اصول معماری سبز را تشکیل می‌دهد:

اصل اول حفاظت از منابع انرژی است؛ هر ساختمان باید به نحوی ساخته شود که نیاز به سوخت فسیلی به حداقل برسد زیرا امروزه بحث تأمین انرژی‌های پاک و تجدید پذیر و نیز الگوهای استفاده از آن در معماری یکی از چالش‌های اصلی معماری سبز است.

اصل دوم کار با اقلیم است؛ ساختمان‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که قادر به استفاده از اقلیم و منابع انرژی محلی باشند. شکل و نحوه قرارگیری ساختمان می‌تواند به نحوی باشد که موجب ارتقای سطح آسایش درونی ساختمان شود و در عین حال از طریق عایق بندی صحیح سازه موجبات کاهش مصرف سوخت فسیلی پدید آید.

اصل سوم کاهش استفاده از منابع مصالح جدید است، اینکه هر ساختمان باید به گونه‌ای طراحی شود که استفاده از منابع جدید را به حداقل برساند و در پایان عمر مفید خود، منبعی برای ایجاد سازه‌های دیگر به وجود بیاورد.

اصل چهارم لزوم احترام به کاربران بوده که هدف آن تامین آسایش کاربران است چرا که معماری سبز باید در راستای افزایش رضایتمندی محیطی باشد.

اصل پنجم احترام به سایت است که به تعامل صحیح بین سایت پروژه و معماری می‌پردازد چرا که در معماری سبز باید کلیه پتانسیل‌های سایت شناخته شده و در راستای بهبود پروژه وارد طراحی شود.

اصل ششم «کل گرایی» است؛ دربرگیری یک معماری سبز باید بیش از یک ساختمان منفرد بوده و قطعه همسایگی خود را شامل شود و باید شامل یک شکل پایدار از محیط شهری باشد.

نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهری
رشد صنعت و افزایش جمعیت در شهرها، به ساخت و سازهای سود گرایانه منجر شده است؛ این ساخت و سازها به رعایت مسائل بهداشتی و تأمین حداقل نور و هوا در مناطق متراکم شهری توجهی نداشته است. از سوی دیگر ضرورت ایجاد کاربری‌های جدید شهری برای پاسخگویی به نیازهای روز افزون و اسکان جمعیت به تدریج باعث کاهش سهم فضاهای سبز و باغ‌های شهری شده و در نتیجه موجب آلودگی محیط زیست شده است.

با افزایش روند انهدام طبیعت توجه انسان به مصرف منابع طبیعی نیز فزونی یافته، بهره‌وری از آن جایگزین احترام به طبیعت شده است و تعریف طبیعت تا آنجا گسترش یافته که حجم فضای ساخته شده در مقایسه با فضای آزاد در شهرهای این دوره افزایش چشمگیری داشته است. آنچه که در این ارتباط می‌تواند مطرح شود مفهوم فضای سبز یعنی رعایت تراکم‌های ساختمانی در قطعات مختلف زمینه‌های شهری است؛ تشویق مردم به درختکاری در محوطه‌های کوچک فضای خانه‌ها، کاشتن نهال در کناره خیابان‌ها، استفاده از فضاهای آزاد برای توسعه پارک‌های کوچک از جمله اقدامات مؤثر در توسعه فضای سبز است.

اهمیت فضای سبز شهری به این صورت مشخص می‌شود که در حال حاضر اقلیم شهری تحت تأثیر فرایندهای تراکم تمرکز فعالیت‌ها در شهرها دگرگون شده و در مطالعات ناحیه‌ای، شهرها به صورت مشخص و جدا از اقلیم ناحیه‌ای بررسی می‌شود. آثاری که کاهش فضای سبز شهری بر اکولوژی شهری به ویژه در زمینه‌های اقلیم، هوا، خاک، آب‌های زیرزمینی و جامعه حیوانی دارد آنچنان شدید است که عناصر سازنده آن را در محیط شهری به کلی دگرگون می‌کند.

بام سبز سیستم سبک وزن مهندسی
بام سبز یا همان باغ بام یا بام زیستی، یک سیستم سبک وزن مهندسی است که رشد گیاه را در بام امکان پذیر ساخته، به عبارتی یک سطح زنده از گیاهان رویشی در لایه خاک در بالای بام روی یک لایه ضدآب روی پشت بام ساختمان است که در عین حال از بام محافظت می‌کند و تأثیر مطلوب زیادی روی محیط اطراف خود دارند. تنوع گیاهی آن می‌تواند از بام پوشیده از چمن مصنوعی تا باغ بامی باشد که با گیاهان مورد استفاده در طراحی منظر پوشیده شده است.

امروزه بام سبز با هدف حفظ سلامتی زیست محیطی، ارتقای اقتصادی و در رابطه با بهبود مدیریت اصلاح فاضلاب سطحی در شهر و توجه به مسائل زیبایی شناسی به کار می‌رود و معماران و طراحان امکان پوشاندن بام را با گونه‌های مختلف گیاهان برای اهدافی چون افزایش زیبایی و عملکرد دارند و جهت استفاده در دراز مدت پیش بینی می‌شود و نیز دارای دو برابر طول عمر در مقایسه با بام‌های متعارف و مرسوم است. لایه‌های تشکیل دهنده بام سبز معمولاً از بالا به پایین به ترتیب از پوشش گیاهی، محیط کشت رویشی یا لایه کشت، تثبیت کننده و محافظ ریشه، لایه زهکشی، هوادهی و انباره آب، لایه محافظ رطوبتی و عایق بندی برای محافظت از سازه بام تشکیل می‌شود.

از قرن هجدهم به بعد، نمونه‌هایی از ساخت باغ بام‌ها را شاهد هستیم که به علت رشد شهرها و کمبود فضای باز در مرکز شهرها ایجاد می‌شده است. اوایل قرن بیستم از بالکن و بام به صورت کاربردی در این زمینه استفاده می‌شود. لوکوربوزیه و فرانک لویدرایت از اولین مدافعان مدرن استفاده از بام یا بالکن به عنوان فضای سبز بودند.

از اوایل دهه شصت میلادی رویکرد ایجاد بام‌های سبز به دلیل مزایای زیست محیطی و به عنوان یک راه حل اکولوژیک از اروپای شمالی آغاز شده و خیلی زود جای خود را در اغلب کشورهای اروپایی باز کرد. در این میان کشورهای آلمان، سوئیس، فرانسه و اتریش در مقایسه با دیگر کشورها پیشرو تر بوده و فعالیت‌هایی وسیع در این زمینه آغاز کردند. دهه هفتاد میلادی، قاره آمریکا با یک دهه تأخیر نسبت به قاره اروپا، علاقه‌مند این فناوری جدید شد و امروزه لزوم ترویج بام سبز در برنامه‌ریزی شهری شمال آمریکا در مناطقی مانند شیکاگو، پورتلند، اورگن و تورنتوی کانادا به صورت دستورالعمل اجرایی در آمده است.

نقش و جایگاه بام سبز در زندگی شهروندان
امروزه کمبود فضای سبز و رشد شهرنشینی و کمبود زمین و ساخت ساختمان‌های بلند مرتبه، نیاز به طبیعت و فضای سبز را در زندگی به دست فراموشی سپرده و کیفیت معماری را تا حد پایین تنزل داده است و بسیاری از ساختمان‌ها فاقد ارزش‌های معمارانه و ویژگی‌های لازم در جهت برآورده ساختن نیازهای انسان هستند.

نیاز انسان به طبیعت از بارزترین مواردی است که نادیده گرفته می‌شود که یکی از پیامدهای زندگی امروزی است؛ بنابراین باید بین طبیعت و زندگی رابطه برقرار کنیم و فضای سبز را وارد زندگی نمائیم. پرداختن به ایجاد بام سبز، این فناوری نوین از بزرگترین تحولات زیست محیطی در زندگی است. بام‌های سبز می‌تواند پاسخگوی بخشی از نیاز همیشگی انسان به صورت نوین باشد، این فضاهای باز مسکونی به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی هستند. این فضاها ضمن آوردن موقعیت‌های برای رشد خلاقیت، زمینه معاشرت، تعامل و تقابل اجتماعی و کاربرهایی همچون ایجاد آرامش، ارتباط، سرگرمی، در کاهش آلودگی و بهبود محیط زندگی بسیار موثرند.

ایجاد و گسترش فضاهای سبز روی پشت بام خانه‌ها در شهرها دارای مزایای زیادی از جمله کاهش هزینه‌های گرمایش و سرمایش و افزایش ارزش دارایی و حفاظت از پوسته بام است. بام سبز می‌تواند طول عمر پوسته بام را از طریق حفاظت در مقابل اشعه فوق بنفش و در پی آن انبساط و انقباض ناشی از نوسانات حرارتی و صدمات آب و هوایی (مثل ضربه‌های قطرات باران به بام) افزایش دهد. بام پوشیده با خاک و گیاهان می‌تواند عایق صوتی باشد که توانایی تقلیل آلودگی صوتی به میزان ۴۰ دسی بل را داراست. بام سبز می‌تواند دمای داخل ساختمان را در تابستان کاهش دهد و در زمستان گرما در فضا باقی می‌ماند که این امر سبب کاهش چشمگیر مصرف انرژی می‌شود. بام سبز فضاهای طبیعی و زیبایی برای تفریح فراهم می‌سازد؛ وجود فضای سبز در محل زندگی علاوه بر سلامت جسمی در انبساط خاطر ساکنان شهرها نقش بسزایی دارد.

تحقیقات روانشناسی در مورد تأثیر گل و گیاه بر رفتار انسان نشان می‌دهد که ارتباط با طبیعت و لذت بردن از مناظر زیبای آن، راهی ساده اما مبهم جهت کسب آرامش و تلطیف روح و روان انسان است و توسعه فراوان آن در مجتمع‌های زیستی جمعی می‌تواند در کاهش بروز خشونت و افسردگی مفید باشد. افرادی که در محیط منزل یا کارشان گل و گیاه وجود دارد، بیش از دیگران آرام، مهربان، شاد و با گذشت هستند و این حس را به دیگران نیز انتقال می‌دهند.

معایب و محدودیت‌های اجرایی بام‌های سبز
استفاده از بام‌های سبز پیامدهای منفی نیز دارد که از جمله این است که نیاز به تقویت سازه بام‌های موجود برای استقرار بام سبز و وجود این حقیقت که اغلب این بام‌ها برای حضور انسان طراحی نمی‌شوند. در برخی موارد، تطبیق طراحی این بام‌ها با شرایط اقلیمی منطقه کاری دشوار است؛ بسیاری از بام‌های موجود به دلیل بار وزن ملزومات خاک و گیاهان برای دارا بودن بام سبز مناسب نیستند.

با تمام فواید بسیار بام‌های سبز، هنوز به دلیل مبهم بودن بعد اقتصادی و اجتماعی، این فناوری آنگونه که باید جایگاه خود را پیدا نکرده است. بالا بودن هزینه‌های اجرایی نصب، راه اندازی و سیستم آبیاری مناسب، هزینه‌های اضافی برای تقویت سازه‌های بناهای موجود، هزینه‌ها برای حفظ و نگهداری از فضای سبز، آبیاری و مصرف آب لوله کشی از مسائل قابل بررسی است. عدم شناخت کافی از فواید بام‌های سبز در بین مدیران و برنامه‌ریزان شهری، کمبود انگیزه، موانع اقتصادی، شناخت نداشتن درباره منافع اقتصادی در دراز مدت و نو بودن این فناوری از محدودیت‌های دیگر است.

هزینه‌های طراحی و اجرای یک بام سبز نباید با هزینه‌های یک بام معمولی مقایسه شود، بلکه این مقایسه باید با هزینه‌های سرسام آور ناشی از آلودگی آب، هوا و محیط، امراض و مرگ و میر ناشی از این آلودگی‌ها، آسیب‌های فردی و اجتماعی ناشی از نبود فضای سبز در محیط مصنوع صورت گیرد.

بام سبز علی رغم موانع موجود از قبیل بالا بودن هزینه‌های اجرایی نصب و راه اندازی، آبیاری و حفظ و نگهداری، در یک کلام مسائل اقتصادی، به عنوان یک راه حل اکولوژیک و به دلیل مزایای زیست محیطی، دارای پتانسیل‌های کاربردی زیادی است که به کار گیری این سیستم در شهرها از میزان مصرف انرژی کاسته و کارایی محیط می‌افزاید. بام سبز مکان‌های جدیدی برای اجتماع درون و گردش در فضای بیرون از خانه را فراهم می‌آورد. و به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی است که موقعیت‌هایی برای رشد خلاقیت، زمینه معاشرت، تعامل و تقابل اجتماعی فراهم می‌آورند.

در نهایت باید گفت که ایجاد و گسترش فضاهای سبز روی پشت بام خانه‌ها در شهرها باعث ذخیره شدن انرژی، کاهش اثر جزایر گرمایی نواحی شهری، بهبود محیط شهری و ایجاد تحولی بنیادین در بهسازی محیط می‌شود و پرداختن به آن می‌تواند گامی مهم در بهینه سازی مصرف انرژی و رسیدن به یک توسعه و معماری و مدیریت شهری پایدار باشد.

نوشتن دیدگاه