دکتر علی وکیلی
مشاور وزیر نفت و مدیرعامل شرکت بهینه سازی مصرف سوخت
شانا- انرژی اکنون از عواملِ اصلی تولید به شمار می آید و پیش بینی ها نشان می دهد که حجم تقاضایِ آن در جهان تا سال ٢٠٣٠، نسبت به دهه ٩٠ میلادی ٤٦ درصد افزایش می یابد.
در این میان بخش حمل ونقل بزرگترین بخش مصرف کننده انرژی در دنیا به شمار می رود. در ایران نیز این بخش با سهم ٢٤ درصد از کل انرژی نهایی مصرفی پس از ساختمان و صنعت در جایگاه سوم قرار دارد. در کل سیستم حمل و نقل کشور حدود ٤٢ درصد بنزین، ٤٠ درصد گازوییل، ١٢ درصد گاز طبیعی و الباقی سهم مربوط به سوختهای هوایی است. و البته این در حالیست که شاخص های مهم انرژی بری در این بخش با نرم های جهانی فاصله زیادی دارد و براساس مطالعات موجود پتانسیلِ صرفه جوییِ بیش از ٣٥ درصد در این بخش قابل حصول است.
از میان مدهای مختلف حمل و نقل شاملِ هوایی، دریایی، ریلی و زمینی، عمده ترین مد مصرف کنندۀ بنزین و گازوئیل، بخشِ حمل و نقل زمینی شامل خودروهای سبک، سنگین و موتور سیکلت است.
اکنون بیش از ١٥ میلیون خودرویِ سواری در حال تردد است که عمر متوسط حدود ١١ سال دارند. نکته اساسی در اینجاست که نرخ بالایِ تولید سواری در کشور بویژه در سالهایِ اخیر منجر به کاهش عمر میانگین ناوگان خودروهای سبک شده است ولیکن این امر در شرایطی است که به طور عمده فناوری موتور خودروهای تولیدی مربوط به دهه ٨٠ میلادی یعنی در حدود ٣٠ سال گذشته است. و این موضوع باعث شده است تا به طور میانگین مصرف سوخت به ازای هر ١٠٠ کیلومتر پیمایش تقریباً معادل ١٠,٧ لیتر باشد و این عدد در مقایسه با متوسط موجود در کشوری مثل ژاپن با معادل ٤.٥ لیتر در هر ١٠٠ کیلومتر و یا میانگین ٥.٥ لیتر در ١٠٠ کیلومتر برای خودروهای سِدان اروپایی، بسیار بالاست.
طبیعتاً یکی از راهکارهای مدیریت مصرف در بخش حمل و نقل استفاده از سوختهای جایگزین بویژه فناوریِ گازطبیعی فشرده به عنوان یک سوخت در دسترس و پاک است که در طی بیش از ١٥ سال تجربۀ کشور در حوزه صنعت CNG هم اکنون حدود سه میلیون و پانصد هزار دستگاه خودروی گازسوز در کشور در حال تردد است.
در بحث مربوط به گازسوز کردن خودرو طبق مطالعات دورنمای انرژی کشور اگر با رویکرد بهینه سازی پیش روی کنیم تا سال ١٣٩٩ بیش از ٣٠٠ میلیون متر مکعب ذخیره اضافه گاز خواهیم داشت. برای استفاده از این ذخیره اضافه در صورتی که اقدام به صادرات آن کنیم زمان زیادی صرف می شود،بنابراین مناسب است تا برای این حجم از گاز سهم بیشتری در سبد سوخت کشور بویژه در بخش حمل و نقل در نظر بگیریم.
یکی از مسائلی که در مصرف گازطبیعی به عنوان سوخت خودرو مطرح می شود آلایندگی آن است؛ اما در زمینه نیروهای محرکه خودرو باید به سمت استفاده از موتورهای پایه گازسوز پیش روی کنیم. سهم موتورهای پایه گازسوز که مصرف پایین سوخت و آلایندگی کمی دارند در تولیدات ایران خودرو بسیار اندک است.
خودروهای سواری گازسوز در کل کشور به طور متوسط روزانه معادل ١٩,٣٥ و ١٩.١٧ میلیون متر مکعب در روز در سالهای ١٣٩٣ و ١٣٩٤ مصرفِ گاز طبیعی داشته اند. با لحاظ ضریبِ فنی معادلسازی ١.١ میان بنزین و گازطبیعی، این بدین معنی است که با استفاده از این فناوری توانسته ایم تقریباً ٢١ میلیون لیتر بنزین در روز را با گازطبیعی جایگزین کنیم. بنابراین ملاحظه می شود که به چه میزان تمرکز بر استفاده از فناوریهای جایگزین و نوین می تواند تاثیر بر بهینه سازی و صرفه جویی اقتصادی در کشور داشته باشد.
در این راستا ماده ١٢ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور بستر قانونی مناسبی برای وزارت نفت و دیگر دستگاه های اجرایی فراهم آورده است که براساس آن بتوان سرمایه گذاران در زمینه صرفه جویی انرژی را در سطح کلان، فعال و حمایت کرد. در همین زمینه تاکنون طرحهای مختلفی در بخش صنعت، ساختمان و حمل و نقل در مجموع به ارزشِ ١٦,٥ میلیارد دلار، تعریف شده است که از مهمترین آنها در بخش حمل و نقل می توان به جایگزینی ١٤٠ هزار تاکسی و ون فرسوده با نوع گازسوز و یا دیزلی، جایگزینی ١٧٠٠٠ اتوبوس فرسوده با نوع از پایه گازسوز، نوسازی ٦٥٠٠٠ کامیون و کشنده فرسوده، و توسعه حمل و نقل ریلی اشاره کرد که به تازگی پیشرفتهای قابل توجهی در عقد قراردادهای مربوطه صورت گرفته و امید است تا این اقدامات، گام موثری در راستای حمایت از فناوریهای نوین قوای محرکه برای نسل آینده و توسعه پایدار در کشور باشد.
براین اساس و در یک نگاه یکپارچه، تنوع در سبد سوختی بخش حمل و نقل یکی از سیاستهای بسیار مهم و کلان است که وابستگی بسیار جدّی به قوای محرکه و فناوری مورد استفاده در خودرو دارد و طبیعتاً اهمیت بخشیدن به رویکرد تحقیقات و توسعه در این زمینه را می طلبد. جایگاه هفتم ایران در تولید گازهای گلخانه ای در جهان، آلایندگیِ شدیدی که گریبانگیر کلان شهرها شده و لزوم نگرش بلندمدت به آینده و نسلهای بعد از ما، موضوع حرکت در مرز دانشِ فناوری نیرویِ محرکه را بیش از بیش مشخص می کند. توسعه استفاده از فناوریهای نوینی همچون خودروهای هیبریدی، بهره گیری از پیل سوختی، و سوخت های جایگزینی همچون دیزل در سواری، DME در خودروهای سنگین و دیگر موارد در کشور امکانپذیر بوده و ظرفیتهای لازم را دارد که باید مورد توجه قرار گیرند. در همین رابطه ایجاد بستر آزمایشگاهی و مراکز تست پیشرفته موتورهای سبک و سنگین نیز از نیازهای اساسیِ کشور محسوب می شود که با همکاری مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی در حال پیگیری و راه اندازی خواهیم بود.
