با آغاز فصل سرما استفاده از بخاري براي گرمايش منازل نيز افزايش مي‌يابد، حتي در برخي منازلي كه مجهز به سيستم پكيج و شوفاژ هستند، طراحي سيستم گرمايشي به گونه‌اي است كه در برخي روزها كه سرما از حدي تجاوز مي‌كند از يك بخاري كمكي كه پيش تر پيش بيني كرده‌اند بهره مي‌گيرند. بنابراين هنوز هم استفاده از بخاري در كشور ما بسيار متداول است و طبق آمار شركت ملي گاز ايران فقط حدود ۱۸ تا ۲۰ ميليون بخاري گازسوز در كشور وجود دارد.
در هرصورت حتي اگر درحال حاضر گرمايش منزل از سوي سيستمهاي به نسبت جديدتر نظير پكيج و شوفاژ، فن كويل، سيستم گرمايش از كف و ... انجام شود باز هم گرمايش با بخاري چه با علاءالدينهاي نفت سوز قديمي چه با بخاريهاي گازسوز جديد داراي رده برچسب انرژي بالا تجربه شده است.
خطرات استفاده از بخاري شامل مسموميت ناشي از مونوكسيدكربن حاصل از احتراق به دليل اشكال در دودكش يا ضعف تهويه و آتش سوزي است. اين سه مورد خطرات جاني بخاري هستند، اما در بعد كلان خطر ديگري نيز جامعه را تهديد مي‌كند و آن عبارت است از مصرف سوخت بالاي اين وسيله گرمايشي و اتلاف سرمايه‌هاي ملي گاز طبيعي.

 

جايگاه بخاريهاي گازسوز در برچسب انرژي
درحال حاضر، با وجود اين‌كه شاهد توليد بخاريهاي با كيفيت، استاندارد و با رده برچسب انرژي D در كشور هستيم ولي متاسفانه هنوز هم برخي از بخاريهاي گازسوز موجود در بازار از لحاظ رده برچسب انرژي حتي در رده پايين تر از G قرار دارند و اين موضوع به منزله وجود پتانسيل صرفه‌جويي سالانه حدود ۱۷۰ ميليون مترمكعب گاز طبيعي در سال است.
علت اصلي اين اتلاف انرژي بالا، ارزان بودن قيمت بخاريهاي داراي رده پايين انرژي به واسطه تكنولوژي پايين آنهاست. البته آگاه نبودن خريدار نيز در مواردي مزيد علت است؛ چراكه مصرف كننده به برچسب انرژي توجهي ندارد يا از آن بي اطلاع است و آگاه نيست كه اين بخاري ارزان قيمت، سوخت بيشتري مصرف مي‌كند و مصرف سوخت بيشتر نيز هزينه‌هاي اضافي در درازمدت به وي تحميل خواهد كرد.
براي آگاهي از وضع بخاريهاي گازسوز بايد با نحوه كار و انواع آن آشنا شد.

طبقه‌بندي بخاريهاي گازسوز
طبق استاندارد بخاريها و همه لوازم گازسوز اعم از فن‌دار يا بدون فن، براساس نحوه تأمين هواي مورد نياز براي احتراق و روش تخليه گازهاي ناشي از احتراق در يكي از سه گروه عمده زير قرار مي‌گيرند:

بخاريهاي گروه A يا بدون دودكش
اين گروه از لوازم گازسوز، هواي لازم براي احتراق را از فضاي نصب تأمين مي‌كنند و براي تخليه گازهاي ناشي از احتراق به تجهيزات خاصي نياز ندارند. مطابق استاندارد ملي ايران ۷۲۶۸ حداكثر ظرفيت اين نوع از بخاريها براي آزمون عملكرد با توان ورودي ۳۰ مگاژول بر ساعت (۷۲۰۰ كيلوكالري بر ساعت) تعريف شده است.

براساس استاندارد ملي ۷۲۶۸ اين نوع از بخاريها در فضاهاي تنگ و كوچك، اتاق خواب، مهد كودك و خانه‌هاي سيار قابل استفاده نيستند. فضاي تنگ و كوچك در اين استاندارد فضايي بوده كه حجم آن كمتر از ۴,۸ مترمكعب بر كيلووات به ازاي مجموع گاز ورودي همه وسايل نصب شده در فضاست. لازم به ذكر است در مبحث ۱۴ مقررات ملي ساختمان نيز استفاده از بخاريهاي بدون دودكش در فضاهاي كوچك منع و اشاره شده است كه نبايد از اين نوع بخاريها به عنوان تنها وسيله گرمايشي در يك واحد مسكوني استفاده كرد.
بخاريهاي گازي بدون دودكش حتماً بايد به سيستم كنترل حداقل اكسيژن محيط (ODS) مجهز باشند، تا زماني كه غلظت اكسيژن در محيط كاهش يافت، جريان ورود گاز به طور اتوماتيك قطع و بخاري خاموش شود. به طور كلي ميزان غلظت اكسيژن نبايد از ۱۸ درصد كمتر باشد. ظرفيت حرارتي اين بخاريها كمتر از ۱۱,۷ كيلووات و راندمان خالص آنها بيش از ۹۰.۴ درصد است. شايان ذكر است كه همه وسايل گازسوز با ظرفيت حرارتي بالاتر از ۱۱.۷ كيلووات براي تخليه محصولات احتراق نيازمند دودكش هستند.
در بخاريهاي بدون دودكش برچسب انرژي از نوع نواري تعريف نشده است. به جاي آن بخاريهاي بدون دودكش داراي برچسب تاييدي حداقل مقدار مجاز براي بازده كل خالص (MEPS) هستند.

بخاريهاي گروه B:
اين نوع بخاريها كه در كشورمان نيز رايج هستند، هواي مورد نياز احتراق را از محيط مصرف تأمين كرده و داراي يك دودكش براي خروج محصولات احتراق هستند.همچنين مكش محصولات احتراق در آنها در دودكش اتفاق مي‌افتد. بخاريهاي گروه B با تكنولوژي فعلي موجود در كشور حداكثر مي‌توانند در رده انرژي C قرار بگيرند (متناظر با حداكثر راندمان ۸۱ درصد)
در بخاريهاي گازسوز گروه B، هواي احتراق به طور مستقيم از داخل اتاق تامين و محصولات احتراق از سوي ودكش به خارج از اتاقي كه بخاري در آن نصب شده است، تخليه مي شود.
بخاري نوع B۱ كه داري كلاهك تعديل بوده داراي چهار نوع زير است:
الف- بخاري نوع B۱۱ كه براي مكش طبيعي دود طراحي شده است.
ب- بخاري نوع B۱۲ كه داراي كلاهك تعديل بوده و فن آن قبل از كلاهك تعديل و بعد از مشعل قرار دارد.
ج- بخاري نوع B۱۳ كه داراي كلاهك تعديل بوده و فن آن قبل از مشعل قرار دارد.
د- بخاري نوع B۱۴ كه داراي كلاهك تعديل بوده و فن درون كلاهك تعديل قرار دارد.
استاندارد ملي اين نوع بخاريها به شماره ۱-۱۲۲۰ در مورد عملكرد (ويژگي‌ها و روش آزمون) و ۲-۱۲۲۰ درمورد معيار مصرف و برچسب انرژي اين نوع بخاريها تدوين شده است.



بخاريهاي گروه  C:
در اين گروه، هواي لازم براي احتراق از فضاي نصب تأمين نمي‌شود و براي تخليه گازهاي ناشي از احتراق تجهيزات ويژه‌اي مورد نياز است، بنابراين تنها دودكش مجاز اين نوع بخاريها از نوع دوجداره است، به طوري كه هواي مورد نياز احتراق از جداره اطراف وارد بخاري شده و محصولات احتراق از جداره وسط لوله خارج مي‌شود، در اين فرآيند هواي ورودي در حين ورود از سوي گازهاي خروجي ناشي از احتراق، پيش گرم نيز مي‌شود كه خود به كسب راندمان بالاتر كمك مي‌كند.

در اين نوع بخاريها در صورت استفاده از فن جابجايي هوا، رده انرژي B قابل دستيابي است. (متناظر با حداكثر راندمان انرژي ۸۵ درصد) استفاده از قطعات خاص و لوازم پيچيده در اين نوع بخاريها نظير مشعل توربو، كيت اتصالات دودكش دوجداره، بلوور جابجايي هواي گرم، بلوور مكنده محصولات احتراق، شير كنترل، ترموستات، جرقه زن الكترونيكي و بورد كنترلي خاص و ... موجب مي‌شود كه قيمت تمام شده اين نوع بخاري افزايش چمشگيري يابد. اين بخاريها هنوز در بازارهاي كشورمان راه نيافته‌اند، ولي در كشورهاي همسايه همچون تركيه ديده مي شوند.


از سوي ديگر بخاريهاي گازسوز دودكش دار را مي‌توان براساس راندمان انرژي آنها در سه گروه طبقه بندي كرد:

بخاريهاي سنتي (Conventional):
بخاريهايي هستند كه بيش از سه دهه از توليد آنها در ايران مي‌گذرد. متوسط راندمان اين بخاريها در كشور ۶۵ درصد است.

بخاريهاي راندمان متوسط (Medium Efficiency):
اين بخاريها پيشرفته‌تر از بخاريهاي سنتي بوده و در قسمت محفظه احتراق و كلاهك تعديل با بخاريهاي سنتي تفاوت دارند و به طور عمده فن‌دار  هستند. راندمان اين گروه حداكثر  ۸۰ درصد و حداكثر رده انرژي آنها C و قيمت جهاني آنها ۵۰۰ دلار است.

بخاريهاي راندمان بالا (High Efficiency):
به طوري كه اشاره شد اين بخاريها از نوع فن دار با دودكش دوجداره بوده و راندمان آنها حدود ۹۰ درصد گزارش شده است. قيمت جهاني اين نوع بخاريها به ۲۰۰۰ دلار نيز مي‌رسد. در خاتمه يادآور مي‌شود كه نصب شير ترموستاتيك بر روي بخاريها نيز به عنوان يكي از راهكارهاي صرفه جويي انرژي قابل بررسي است.  

يادآوري: طبق استاندارد ملي به شماره ۲-۱۲۲۰ رده بندي بخاريها در برچسب انرژي به صورت زير است:  



 

محمدرضا فجرك
رئيس امور بهينه سازي لوازم خانگي و تجاري شركت بهينه سازي مصرف سوخت