پس از دو هفته کار و مذاکره فشرده (از ۲۱ مارس)، چهاردهمین نشست گروه کاری سوم (WGIII-۱۴) هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم (IPCC) چهارم آوریل (دوشنبه، ۱۵ فروردین‌ماه) با حضور مجازی نمایندگان کشورها و دانشمندان تشکیل شد تا به‌طور رسمی گزارش «خلاصه برای سیاست‌گذاران (SPM)» این گروه کاری را از مجموعه ششمین گزارش ارزیابی (AR۶) تصویب کند. این نشست، همچنین گزارش گروه کاری سوم برای ششمین گزارش ارزیابی را تصویب کرد. سپس جلسه پنجاه‌وششم هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم، اقدام‌های انجام‌شده از سوی گروه کاری سوم را مورد تأیید قرار داد. به این ترتیب امکان انتشار عمومی گزارش و ارائه آن به نشست آینده اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد فراهم شد.
گزارش گروه کاری سوم، آخرین پیشرفت‌ها در زمینه کاهش تغییرات اقلیمی و اجرای تعهدات کاهش و نیز منابع انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای را بررسی کرده است.
در این گزارش تحولات و تلاش‌های کاهش انتشار توضیح داده و تأثیر اجرای تعهدات اقلیمی ملی درباره اهداف بلندمدت انتشار ارزیابی شده است.
در بیانیه‌ای مطبوعاتی، هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم به بخشی از ابعاد مهم این گزارش اشاره کرده است:
جنبه‌های جدید گزارش گروه کاری سوم
در گزارش سال ۲۰۲۲ گروه کاری سوم، نسبت به گزارش‌های پیشین این کارگروه، چند مطلب جدید ارائه شده است: فصلی نو در مورد جنبه‌های اجتماعی کاهش انتشار اضافه شده است که «سمت تقاضا» را بررسی می‌کند، یعنی چه عاملی سبب مصرف و انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود. در واقع، فصل پنجم گزارش به موضوع تقاضا، خدمات و جنبه‌های اجتماعی کاهش تغییر اقلیم اختصاص داده شده است. ارزیابی شاخه‌های مختلف علوم اجتماعی و مطالعات موردی مناطق مختلف نشان می‌دهد که پویایی‌های اجتماعی ـ فرهنگی نقاط ورودی جدیدی را برای کاهش تغییرات اقلیمی و سازمان‌دهی فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی ارائه می‌دهد. مردم متقاضی خدمات و نه انرژی اولیه یا منابع فیزیکی هستند.
تمرکز بر تقاضا برای خدمات و نقش‌های مختلف اجتماعی و سیاسی مردم، فضای راه‌حل اقلیمی را گسترش می‌دهد. این فصل تکمیل‌کننده دیگر فصول بخشی گزارش است که «سمت عرضه» تغییرات اقلیم را بررسی می‌کنند و به این می‌پردازند که چه عواملی باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود، همچنین فصل مشترکی درباره گزینه‌های کاهش انتشار نظیر شیوه‌های حذف دی‌اکسید کربن وجود دارد که هم‌پوشانی مطالب بخش‌ها را کاهش می‌دهد.
فصلی نو نیز در زمینه نوآوری، توسعه و انتقال فناوری به گزارش اضافه شده است که توضیح می‌دهد چگونه یک نظام نوآوری مستقر در سطح ملی، با هدایت سیاست‌های مناسب، می‌تواند به کاهش انتشار، ارتقای سازگاری و دستیابی به اهداف توسعه پایدار کمک کند، در حالی که از عواقب ناخواسته در این زمینه اجتناب شود.
زمان اقدام فرا رسیده است
طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ میانگین سالانه انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان در بالاترین سطح خود در تاریخ بشر بود، اما نرخ رشد آن کاهش یافته است. بدون کاهش فوری و عمیق انتشار در تمام بخش‌ها، محدود کردن گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتیگراد دور از دسترس است، اما دانشمندان حاضر در تدوین گزارش گروه کاری سوم معتقدند: «با این حال، شواهد فزاینده‌ای از اقدام اقلیمی وجود دارد».
از سال ۲۰۱۰، هزینه تولید انرژی خورشیدی و بادی و باتری‌ها تا ۸۵ درصد کاهش یافته است، طیف فزاینده‌ای از سیاست‌ها و قوانین سبب افزایش کارایی انرژی، کاهش نرخ جنگل‌زدایی و تسریع گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر شده است.
هوسونگ لی (Hoesung Lee) رئیس هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم گفت: «ما بر سر یک دوراهی قرار داریم. تصمیم‌هایی که اکنون می‌گیریم می‌تواند آینده‌ای قابل زندگی را برای ما تضمین کند. ما ابزارها و دانش لازم برای محدود کردن گرمایش جهانی را در اختیار داریم. من از اقدام‌های اقلیمی که در بسیاری از کشورها انجام می‌شود، دلگرم می‌شوم. سیاست‌ها، مقررات و ابزارهای بازار وجود دارد که کارآمدی خود را نشان می‌دهند. اگر این موارد بیشتر شده و به‌طور گسترده‌تر و عادلانه‌تر در جهان به‌کار گرفته شوند، می‌توانند از کاهش عمیق انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای حمایت و نوآوری‌ها را تحریک کنند.»
گزینه‌هایی داریم که انتشار گازهای گلخانه‌ای را به نصف کاهش دهیم
محدود کردن گرمایش زمین مستلزم تحولات اساسی در بخش انرژی است. این تحولات شامل کاهش قابل توجهی در استفاده از سوخت‌های فسیلی، برق‌رسانی گسترده، بهبود کارایی انرژی و استفاده از سوخت‌های جایگزین (مانند هیدروژن) است.
پریادارشی شوکلا (Priyadarshi Shukla) یکی از رؤسای مشترک گروه کاری سوم، گفت: «داشتن سیاست‌ها، زیرساخت‌ها و فناوری مناسب برای ایجاد تغییر در سبک زندگی و رفتار ما می‌تواند منجر به کاهش ۴۰ تا ۷۰ درصدی انتشار کربن تا سال ۲۰۵۰ شود. همچنین شواهد نشان می‌دهد که این تغییرات در سبک زندگی می‌تواند سلامت و رفاه را بهبود بخشد».
شهرها نیز فرصت‌های قابل توجهی می‌توانند برای کاهش انتشار ارائه دهند. این فرصت‌ها را می‌توان از طریق مصرف انرژی کمتر (مانند ایجاد شهرهای فشرده و قابل پیاده‌روی)، برقی کردن حمل‌ونقل در ترکیب با منابع انرژی کم انتشار و افزایش جذب و ذخیره‌سازی کربن با استفاده از طبیعت ایجاد کرد.
جیم سکا (Jim Skea)، دیگر رئیس مشترک گروه کاری سوم در این باره گفت: «ما نمونه‌هایی از ساختمان‌های با انرژی صفر یا کربن صفر را تقریباً در همه اقلیم‌ها مشاهده می‌کنیم. اقدام در این دهه برای استفاده از ظرفیت کاهش انتشار ساختمان‌ها حیاتی است».
کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در بخش صنعت مستلزم استفاده مؤثرتر از مواد، استفاده مجدد و بازیافت محصولات و به حداقل رساندن ضایعات خواهد بود. هم‌اکنون برای مواد اولیه از جمله فولاد، مصالح ساختمانی و مواد شیمیایی، فرآیندهای تولید کم تا صفر انتشار گازهای گلخانه‌ای در مرحله آزمایشی تا نزدیک به تجاری شدن قرار دارد.
بخش صنعت حدود یک‌چهارم از انتشار جهانی را تشکیل می‌دهد. دستیابی به خالص انتشار صفر در این بخش چالش‌برانگیز خواهد بود و نیازمند بهره‌گیری از فرآیندهای تولید جدید، برق با انتشار کم و صفر، هیدروژن و در صورت لزوم استفاده از فناوری جذب و ذخیره‌سازی کربن است.
بخش کشاورزی، جنگل‌داری و دیگر کاربری‌های زمین می‌توانند میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را در مقیاس بزرگ کاهش دهند، همچنین دی‌اکسید کربن را به مقدار زیادی حذف و ذخیره کنند. با این حال، زمین نمی‌تواند تأخیر در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در سایر بخش‌ها را جبران کند. گزینه‌های پاسخ در این بخش می‌تواند به تنوع زیستی، سازگاری با تغییرات اقلیمی و تأمین معیشت، غذا و آب کمک کند.
سال‌های حیاتی برای حفظ گرمایش جهانی
طبق سناریوها، محدود کردن گرمایش به حدود ۱.۵ درجه سانتیگراد مستلزم آن است که انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای حداکثر قبل از سال ۲۰۲۵ به اوج خود برسد و تا سال ۲۰۳۰ تا ۴۳ درصد کاهش یابد. در همین مدت، انتشار گاز متان نیز باید حدود یک‌سوم کاهش یابد. حتی اگر این اقدام‌ها صورت گیرد، تقریباً اجتناب‌ناپذیر است که گرمایش جهانی به‌طور موقت از این آستانه دمایی فراتر نرود، اما می‌توان تا پایان قرن به زیر آن بازگشت. از نظر سکا، اگر بخواهیم گرمایش جهانی را به ۱.۵ درجه سانتیگراد محدود کنیم، اکنون باید اقدام شود وگرنه هرگز قابل دسترس نیست. وی معتقد است بدون کاهش فوری و عمیق انتشار گازهای گلخانه‌ای در همه بخش‌ها، دستیابی به این هدف غیرممکن خواهد بود.
زمانی که انتشار دی‌اکسید کربن به خالص صفر برسد، دمای جهان تثبیت خواهد شد. برای محدود کردن افزایش دما به ۱.۵ درجه سانتیگراد، دستیابی به خالص انتشار دی‌اکسید کربن صفر در سراسر جهان در اوایل دهه ۲۰۵۰ باید محقق شود. برای ۲ درجه سانتیگراد، این مهلت زمانی در اوایل دهه ۲۰۷۰ است.
گزارش ارزیابی گروه کاری سوم نشان می‌دهد محدود کردن گرمایش به حدود ۲ درجه سانتیگراد همچنان مستلزم آن است که انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای حداکثر قبل از سال ۲۰۲۵ به اوج خود برسد و تا سال ۲۰۳۰ یک‌چهارم آن کاهش یابد.
ضرورت بستن شکاف‌های سرمایه‌گذاری
این گزارش فراتر از فناوری‌های موردنیاز، نشان می‌دهد دحالی که جریان‌های مالی اقلیمی سه تا شش برابر کمتر از سطوح موردنیاز تا سال ۲۰۳۰ برای محدود کردن گرمایش به زیر ۲ درجه سانتیگراد است، سرمایه و نقدینگی جهانی کافی برای کاهش شکاف‌های سرمایه‌گذاری موردنیاز وجود دارد. با این حال، این موضوع متکی بر نشانه‌های صریح و روشن از سوی دولت‌ها و جامعه بین‌المللی، از جمله تنظیم مقررات قوی‌تر در حوزه مالی و سیاست‌گذاری بخش عمومی است.
شوکلا گفت: «اگر اقدام‌های لازم را برای محدود کردن گرمایش جهانی به ۲ درجه سانتیگراد و کمتر از آن اانجام دهیم، تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان در سال ۲۰۵۰ در مقایسه با حفظ سیاست‌های فعلی، بدون در نظر گرفتن مزایای اقتصادی ناشی از کاهش هزینه‌های سازگاری یا جلوگیری از اثرات اقلیمی، تنها چند واحد درصد کمتر خواهد بود».
دستیابی به اهداف توسعه پایدار با اقدام‌های اقلیمی
اقدام سریع و عادلانه در کاهش و سازگاری با آثار تغییرات اقلیمی برای توسعه پایدار بسیار مهم است. برخی گزینه‌های پاسخ می‌توانند در عین جذب و ذخیره کربن، به جوامع کمک کنند تأثیرات تغییر اقلیمی را محدود کنند. برای مثال، در شهرها، شبکه‌های پارک‌ها و فضاهای سبز، تالاب‌ها و کشاورزی شهری می‌توانند خطر سیل و آثار جزایر گرمای شهری (heat-island) را کاهش دهند.
کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در بخش صنعت می‌تواند اثرات محیط‌زیستی فعالیت‌های صنعتی را کاهش و فرصت‌های شغلی و کسب‌وکار را افزایش دهد. برق‌رسانی با انرژی‌های تجدیدپذیر و تغییر در شبکه حمل‌ونقل عمومی می‌تواند سلامت، اشتغال و عدالت اجتماعی را افزایش دهد.
سکا گفت: «تغییر اقلیم نتیجهی بیش از یک قرن استفاده ناپایدار از انرژی و زمین، سبک زندگی و الگوهای مصرف و تولید است. این گزارش نشان می‌دهد چگونه اقدام فوری می‌تواند ما را به سوی جهانی عادلانه‌تر و پایدارتر سوق دهد».
شایان ذکر است هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم دارای سه گروه کاری است که گزارش‌های ارزیابی این هیئت را با مشارکت نمایندگان دولت‌ها، از سوی کارشناسان مستقل تهیه می‌کند. کارگروه اول، به مبانی علم فیزیک تغییر اقلیم، گروه کاری دوم، به اثرات، سازگاری و آسیب‌پذیری از تغییر اقلیم و گروه کاری سوم به کاهش تغییرات اقلیمی می‌پردازد. همچنین این هیئت دارای یک گروه ویژه در مورد موجودی گازهای گلخانه‌ای است که روش‌هایی را برای اندازه‌گیری انتشار و حذف آن توسعه می‌دهد.
گزارش‌های ارزیابی هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم که هر ۶ تا ۷ سال یک‌بار منتشر می‌شود و قرار است گزارش تلفیقی ارزیابی ششم آن پاییز سال ۲۰۲۲ منتشر شود، اطلاعات علمی اقلیمی مناسبی را در اختیار دولت‌ها در همه سطوح قرار می‌دهد که می‌توانند از آن برای توسعه سیاست‌های اقلیمی خود استفاده کنند. این گزارش‌ها، یکی از ورودی‌های کلیدی در مذاکرات بین‌المللی تغییر اقلیم است. به‌طوری که آخرین گزارش، پنجمین گزارش ارزیابی، در سال ۲۰۱۴ تکمیل شد و به‌عنوان ورودی علمی اصلی موافقت‌نامه پاریس مورد استناد قرار گرفت.
گزارش‌های هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم از سوی گروهی از متخصصان و دانشمندان سراسر جهان و در چند مرحله تهیه و بررسی می‌شوند. در تهیه گزارش گروه کاری سوم، ۲۷۸ نویسنده از ۶۵ کشور جهان مشارکت داشتند و از بیش ۱۸ هزار منبع علمی (مقاله، کتاب و گزارش) در این گزارش استفاده شده است. در فرآیند بررسی و ارزیابی گزارش گروه کاری توسط دولت‌ها و کارشناسان در سه مقطع، در مجموع ۵۹۲۱۲ نظر دریافت شده است (گزارش مقدماتی اول، ۲۱۷۰۳ نظر، گزارش مقدماتی دوم، ۳۲۵۵۵ نظر و گزارش نهایی، ۴۹۵۴ نظر).
منبع: مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت
