مصرف نهایی انرژی در سال 1395، حدود 1345 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است که 35% آن بخش خانگی و تجاری، 24% بخش صنعت، 17% کشاورزی و خوراک پتروشیمی و سایر و حدود 24% آن معادل 320 میلیون بشکه معادل نفت خام در بخش حمل و نقل مصرف شده است. مصرف بخش حمل و نقل 48% بنزین، 34% نفت گاز و 15% گاز طبیعی است که از این میزان مصرف انرژی در بخش حمل و نقل، حدود 273 میلیون بشکه معادل نفت خام آن در بخش فرآورده‌های نفتی بوده است.
با توجه به اینکه از 384 میلیون بشکه معادل نفت خام فرآورده‌های نفتی، 273 میلیون بشکه آن در بخش حمل و نقل مصرف می‌شود (بیش از 70 درصد آن) در این یادداشت بیشتر به بحث مدیریت مصرف سوخت در بخش حمل و نقل پرداخته شده است.یکی از نیازهای مهم جوامع توسعه یافته و صنعتی، ایجاد سیستم حمل و نقل کامل، منظم و گسترده است. وجود یک سیستم حمل و نقل یکپارچه و جامع برای تأمین نیاز جابه‌جایی مسافر و انتقال کالا ضروری است. همه شیوه‌های حمل و نقل قادر به عرضه سطوح مختلف خدمات(که به وسیله مواردی چون راحتی و آسایش، سرعت، ایمنی و دسترسی اندازه‌گیری می‌شوند)، با توجه به سطوح مختلف هزینه هستند. مصرف انرژی به تعداد سفرها بستگی دارد و ایجاد سفر به عوامل اقتصادی – اجتماعی از قبیل درآمد خانوار، مالکیت خودرو و جمعیت نواحی بستگی دارد. افزایش تولید خودرو و عدم گسترش متناسب شبکه معابر با توجه به رشد تولید خودرو باعث ایجاد تراکم، راهبندان‌های طولانی و کاهش سرعت متوسط سفر و افزایش سوخت مصرفی در شبکه می‌گردد. نیاز به بودجه و هزینه زیاد جهت گسترش شبکه معابر و زمان بر بودن این پدیده ما را به راهکارهایی جهت افزایش سطح خدمات حمل و نقل یا مدیریت تقاضا در بخش حمل و نقل وادار می‌کند. افزایش سطح خدمات حمل ونقل با استفاده از استراتژی‌های سیستم‌های حمل ونقل هوشمند منجر به کاهش سوخت می‌شود. با مدیریت تقاضای حمل و نقل سعی در کنترل و کاهش تقاضای حمل و نقل و کاهش سوخت داریم. از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به استفاده از وسایل نقلیه با تعداد سرنشین بیشتر، تشویق به استفاده از حمل و نقل عمومی با اولویت مترو و با اعطای یارانه جهت کاهش هزینه بلیت و تغییر ساعات کاری اشاره کرد. گسترش حمل و نقل همگانی به عنوان گزینه‌ای مناسب در کاهش سوخت به شمار می‌رود.
در بخش حمل و نقل مصرف بنزین بیش از فرآورده‌های نفتی دیگر است. متوسط مصرف روزانه بنزین در سال 96 حدود 80.7 میلیون لیتر و در سال 97 حدود 87.7 میلیون لیتر بوده است. در سال 96 به‌طور متوسط روزانه 51.7 میلیون دلار یارانه (13.1 میلیون دلار یارانه بابت بنزین و 38.6 میلیون دلار یارانه بابت نفت گاز) پرداخت شده است.
از ویژگی‌های متفاوت حمل و نقل در ایران می‌توان به پائین بودن سرانه مالکیت خودرو ولی شدت انرژی بالا، ناوگان فرسوده سبک و سنگین، بالا بودن مصرف سوخت و آلایندگی خودروهای تولیدی کشور، پایین بودن طول خطوط ریلی در کشور و وضعیت نابسامان ناوگان موتورسیکلت و تولیدات آن اشاره کرد. به همین جهت استراتژی‌های مهم برای کاهش شدت انرژی و مدیریت مصرف در بخش حمل و نقل به شرح ذیل است:
• منطقی کردن سهم هر یک از مدهای حمل ونقل از کل حمل و نقل کشور و توسعه حمل و نقل ریلی: در حمل و نقل درونشهری، میزان شدت انرژی اتوبوس، سه و نیم برابر، تاکسی 22 برابر و خودروها شخصی 26 برابر مترو است
• کاهش مصرف سوخت در خودروهای تولیدی و ارتقای فناوری تولید خودرو و موتورسیکلت و حرکت به سمت تولید هیبریدی و الکتریکی: مصرف سوخت خودروهای تولیدی باید کاهش یابد.
• ارتقای کیفیت و کارکرد ناوگان حمل و نقل کشور و نوسازی ناوگان سبک و سنگین: مطابق با آمار اخذ شده از ناجا نزدیک به 1.3 میلیون دستگاه خودرو فرسوده سبک در ناوگان موجود است نکته قابل توجه اینکه در پنج سال آینده بیش از 1.9 میلیون خودرو به تعداد خودروهای فرسوده اضافه خواهد شد.
• اصلاح، تکمیل، بهبود و تدوین قوانین و مقررات و استانداردهای مرتبط با مصرف سوخت و حمل و نقل و نظارت بر اجرای صحیح آنها: تا کنون چهار استاندارد در بخش حمل و نقل تدوین و ابلاغ شده که استانداردهای مربوط به خودرو سبک، موتورسیکلت و موتور سنگین دیزل اجرایی شده و نیاز به عزم بالاتر و نظارت بیشتر جهت اجرای بهتر است.
• اصلاح و بهبود وضعیت ترافیک و کاهش تقاضای سفر با محوریت توسعه خدمات الکترونیک و توسعه حمل و نقل هوشمند
• استفاده از سوخت‌های اقتصادی و سالم‌تر با رویکرد سوخت‌های تجدیدپذیر.
• بهینه کردن کیفیت سوخت‌ها و سایر فرآورده‌های نفتی مورد مصرف در خودروها و نحوه توزیع آنها.
• فرهنگ سازی، آموزش و اطلاع رسانی.
منبع : روزنامه ایران
محسن دلاویز
مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت
