سرعت بازگشت محموله‌های نفت خام ایران به بازارهای جهانی و پس گرفتن سهم از رقبا، بی تردید بدون تدبیر وزیر نفت و مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت دست یافتنی نبود. از نزدیک شاهد مذاکرات فشرده و سخت مسئول فروش نفت با مشتریان پیش و پس از توافق ایران با گروه ۱+۵ در اتاق ۱۴۲۴ ساختمان مرکزی وزارت نفت بودم، اتاقی که چراغش شب‌های زیادی تا دیروقت روشن بود.
به گزارش شانا، بارها شنیده‌ام و از نزدیک شاهد بودم که بیژن زنگنه، وزیر نفت هم، در همه دیدارهای خود پس از توافق ایران و گروه ۱+۵ (پس از ۲۳ تیرماه ۹۴) با همه هیئت‌های خارجی از جمله کشورهای انگلیس، فرانسه، چین، کره جنوبی، ژاپن، ایتالیا بر بازگشت بشکه‌های نفت ایران به بازارهای جهانی تاکید کرده بود.
یکی از محورهای اصلی مذاکره وزیر نفت با بیش از ده‌ها هیئت خارجی در روزهای پس از توافق ایران و گروه ۱+۵ در سال ۹۴، بازگشت نفت ایران به بازار اروپا و افزایش خرید نفت خام از سوی مشتریان سنتی ایران به سطوح پیش از تحریم‌ها بود؛ بازگشتی که بدون شک باید نقطه آغاز آن را نشست ۱۳ آذرماه ۹۲ وزیران نفت و انرژی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در وین دانست.
وزیر نفت در نشست ۱۶۴ اوپک با قاطعیت اعلام کرده بود: «حتی اگر قیمت جهانی نفت خام به سطوح ۲۰ دلار برای هر بشکه برسد من از حق ایران برای افزایش تولید روزانه چهار میلیون بشکه نخواهم گذشت.»
ایران هم اکنون به طور میانگین روزانه بیش از ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه نفت روانه بازارهای اروپا و آسیا می‌کند، بازارهایی که برای احیای آن سختی‌های زیادی متحمل شده است.
اروپا مقصد حدود ۴۰ درصد نفت ایران
شرکت‌های اروپایی از حدود ۲ سال گذشته، خرید محموله‌های نفت خام ایران را ازسر گرفتند، اروپایی‌ها که در دوران تحریم خرید نفت خام از ایران را به نزدیک صفر رسانده بودند اینک پذیرای حدود ۴۰ درصد از محموله‌های صادراتی این کشور هستند.
اروپایی‌ها روزانه ۱۵ میلیون بشکه نفت مصرف می‌کنند که ۱۱ میلیون آن وارد می‌شود؛ نیمی از ۱۱ میلیون بشکه نفتی که اروپا می‌خرد از طریق خط لوله و بقیه آن از طریق حمل و نقل دریایی محموله‌های نفتی تامین می‌شود. در واقع ایران به دنبال رقابت برای سهم گرفتن از بیش از چهار میلیون بشکه نفت خام وارداتی کشورهای اروپایی از طریق آب‌های آزاد است.
شرکت‌های انگلیسی -هلندی شل، توتال فرانسه، انی ایتالیا و ساراس ایتالیا، هلنیک پترولیوم یونان، رپسول اسپانیا، مول (MOL) مجارستان، بعضی از مشتریان محموله‌های نفت خام ایران در اروپا هستند که به طور میانگین از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا پایان ماه اوت (مرداد-شهریورماه) روزانه ۷۲۰ هزار بشکه نفت خام خریده‌اند.
نمودار رشد تقاضا برای نفت در اروپا کاهنده و در یک دهه گذشته تقریبا وضع به همین منوال بوده است.
رکورد شکنی چینی‌ها
چین بزرگترین مشتری نفت ایران است که در دوران تحریم خرید از ایران را متوقف نکرده بود و پس از لغو تحریم‌ها، نیز واردات نفت از تهران را افزایش داد. تقاضای رو به رشد نفت در چین، این کشور را به یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت در جهان بدل کرده است. این کشور هم اکنون به طور میانگین روزانه ۱۳ میلیون بشکه نفت مصرف می‌کند که از این مقدار، ۹ میلیون آن وارداتی است که بخش اندکی از آن با دریافت از طریق خط لوله تامین می‌شود.
تفاوت بزرگ چین با کشورهای اروپایی در تقاضای فزاینده این کشور است، نمودار تقاضای نفت چینی‌ها بر خلاف اروپایی‌ها افزایشی است. پیش بینیها حاکی از آن است که واردات نفت این کشور به‌زودی روزانه ۲ میلیون بشکه دیگر افزایش می‌یابد و این به معنای آن است که پکن بازار خوبی برای تولیدکنندگانی مانند ایران به شمار می‌آید.
همان‌گونه که عنوان شد، چینی‌ها بزرگترین مشتری نفت خام ایران هستند، این کشور از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا پایان ماه اوت به‌طور میانگین روزانه بیش از ۶۰۰ هزار بشکه نفت از ایران خریداری کرده است. رکورد واردات نفت چین از ایران در ماه اوت شکسته شد، این کشور در ماه اوت به طور میانگین روزانه بیش از ۷۰۰ هزار بشکه نفت از ایران خریده است.
هند، بازار رو به رشد
هند پس از چین، دومین مشتری نفت خام ایران است، این کشور همانند چین، در دوران تحریم، خرید نفت از ایران را قطع نکرد، اگرچه آمریکا برای کم کردن خرید نفت از ایران فشار زیادی بر دهلی نو وارد کرده بود، اما این کشور آسیایی در دوران تحریم بارها از آمریکا خواسته بود به دلیل وابستگی شدید به نفت خام ایران، کشورش را از تحریم‌های ایران معاف کند.
هند یکی از بازارهای رو به رشد نفت در آسیاست، پالایشگران هندی از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا پایان ماه اوت، به طور میانگین ۴۵۰ هزار بشکه از ایران خریدند. رکورد خرید نفت هند از ایران در ماه ژوئیه ثبت شد و شرکت‌های پالایشگر هندی در این ماه ۵۰۰ هزار بشکه از ایران نفت خریدند.
شرق آسیا و میعانات گازی ایران
کره جنوبی اگرچه در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۲، اعلام کرده بود واردات نفت از ایران را با آغاز تحریم‌های اروپا متوقف می‌کند، اما هیچگاه این کار را نکرد و در دوران تحریم، اگرچه به میزان اندک، خرید نفت از ایران را ادامه داد و پس از لغو تحریم‌ها حجمش را افزایش داد.
کره جنوبی با خرید روزانه ۳۰۰ هزار بشکه بزرگترین مشتری میعانات گازی ایران به شمار می‌آید.
این کشور آسیایی از ابتدای امسال تا پایان ماه اوت، به طور میانگین روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام از ایران خریده، واردات این کشور بین ۹۰ تا ۱۱۰ هزار بشکه در نوسان بوده است.
ژاپن دیگر کشور شرق آسیا، از ابتدای سال ۲۰۱۷ تاکنون، به‌طور میانگین روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام از ایران خریده است.
آسیا، مقصد ۶۰ درصد نفت ایران
بررسی‌ها نشان می دهد از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا پایان ماه اوت، ایران بیش از ۶۰ درصد نفت خود را روانه بازار آسیا و نزدیک ۴۰ درصد را روانه بازارهای اروپا کرده است.
ایران به طور میانگین در هفت ماه سال ۲۰۱۷، ۲ میلیون و ۱۵۰ هزار بشکه نفت خام و حدود ۵۰۰ هزار بشکه میعانات گازی صادر کرده است. رکورد صادرات روزانه ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه‌ای ایران در ماه فوریه ثبت شد.
صادرات ۵۳۰ هزار بشکه میعانات گازی در مردادماه
گاز طبیعی که از مخازن گازی استحصال می‌شود به طور عمده حاوی حجم قابل ملاحظه‌ای میعانات گازی است و زمانی که حجم برداشت گاز از مخزن زیاد باشد، این مقدار بیشتر می‌شود. به جریان هیدروکربنی مایع که در ذخایر گاز طبیعی وجود دارد، میعانات گازی می‌گویند که به صورت رسوب و ته‌نشین در گاز استخراجی یافت می‌شود، از این رو در دوران تحریم بر خلاف نفت، امکان توقف تولید میعانات گازی وجود نداشت.
میعانات گازی در دوران تحریم روی آب ذخیره و بلافاصله پس از لغو تحریم‌ها، فروش این محموله‌ها آغاز شد، حجم میعانات گازی ذخیره شده روی آب رقمی حدود ۷۵ میلیون بشکه بود که امروز همه آن فروخته شده و اکنون متقاضیان این ماده در داخل و خارج از کشور به ویژه پالایشگاه ستاره خلیج فارس افزایش یافته است.
شرکت ملی نفت ایران برای نخستین بار می تواند ادعا کند از زمان آغاز تولید میعانات گازی با رقم روزانه ۸۰ هزار بشکه در فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی، اکنون دیگر میعانات گازی ذخیره شده برای صادرات ندارد، این در حالی است که پارسال در چنین روزهایی ۵۰ میلیون بشکه از این محصول روی آب ذخیره سازی شده بود.
کره جنوبی بزرگترین مشتری میعانات گازی ایران است که بیش از نیمی از میعانات گازی به آنجا ارسال می شود؛ ایران توانست در مردادماه امسال، روزانه ۵۳۰ هزار بشکه میعانات گازی صادر کند.
و اما....
بازار نفت جای دوراندیشی، تدبیر و البته دیپلماسی است. جایی که به میزان توان یک کشور در تولید بشکه‌های نفت، حرف برای گفتن وجود دارد و وزارت نفت با درک درست این موضوع در روزهای نخستین دولت یازدهم در سال ۹۲ و با ابزار عقلانیت و هنر مذاکره در روزهای پس از برجام حقش را از بازار پس گرفت.
اینک ایران برای تثبیت جایگاه خود در بازارهای جهانی و اوپک، نیاز به سرمایه گذاری در صنعت فرسوده نفت دارد امید می رود راه برای حضور سرمایه گذاران خارجی در صنعت نفت ایران فراهم شود تا ایران همچنان ایفا کننده نقش مهم در بازارهای جهانی نفت باشد.
رویا خالقی
